«Βιβλιοαναγνώσεις #71» Η κριτική του Λόγου και της μεταφυσικής στον Αντόρνο και τον Νίτσε

Μια συγκριτική ανάγνωση

• ΜΑΡΑΣ ΚΩΣΤΑΣ

Την κριτική-ερμηνευτική διαπραγμάτευση της γνωσιοθεωρίας και της μεταφυσικής στη σκέψη των Αντόρνο και Νίτσε ακολουθεί η εξέταση της αισθητικής. Το βήμα αυτό εδράζεται όχι μόνο στο γεγονός ότι και οι δύο φιλόσοφοι διενεργούν τη φιλοσοφική κριτική ως αισθητική θεωρία, αλλά συνιστά αναγκαία προέκταση και αισθητική εμβάνθυνση της λογικής των παραστασιακών σχέσεων.

Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια https://alexandria-publ.gr/shop/the-critique-of-reason-and-metaphysics-in-adorno-and-nietzschea-comparative-reading/

Η κριτική του Λόγου και της μεταφυσικής αποτελεί τον κύριο πυλώνα του φιλοσοφικού στοχασμού του Αντόρνο και του Νίτσε. Η ριζοσπαστική κριτική που ασκεί ο Αντόρνο στην Διαλεκτική του Διαφωτισμού εδράζεται στην αντιπαράθεση με την κυρίαρχη εργαλειακή ορθολογικότητα, η οποία μετατρέποντας τον Λόγο σε απλό υποχείριο της αυτοσυντήρησης, οδηγεί εαυτόν στην αυτοαναίρεση και τον πολιτισμό στη βαρβαρότητα. Εξίσου ριζικά επιτίθεται ο Νίτσε στον νεωτερικό Λόγο, ο οποίος φενακίζει τη σύγχρονη συνείδηση προσφέροντάς της ακράδαντες «αλήθειες», αδιαφιλονίκητες κανονιστικές αρχές και πλασματικούς βιοκοσμικούς στόχους.

Και στους δύο φιλόσοφους η κριτική διενεργείται ως γενεαλογική μέθοδος, η οποία αποδομεί τις αξιώσεις ισχύος του εργαλειακού Λόγου καταδεικνύοντας τον εξουσιαστικό και αυτοκαταστροφικό του χαρακτήρα. Η κριτική αντιπαράθεση με τη μεταφυσική, από την άλλη μεριά, εκβάλλει σε μοντέλα στοχασμού τα οποία, χωρίς να πισωδρομούν στις δυαλιστικές δομές της μεταφυσικής παράδοσης, διανοίγουν προοπτικές φιλοσοφικής υπέρβασης. Τα μοντέλα κριτικού αναστοχασμού του Λόγου και της μεταφυσικής του Αντόρνο και του Νίτσε συγκλίνουν σε μια αισθητική θεωρία, η οποία ερμηνευόμενη υπό τους όρους παραστασιακών σχέσεων προσφέρει τις βάσεις στοχαστικής ανάπτυξης της υπέρβασης του παραδοσιακού Λόγου.

Η συγκριτική ανάλυση των μοντέλων αυτών συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι ο νιτσεϊκός φιλοσοφικός λόγος είναι σε θέση να προσφέρει ένα πιο αποδοτικό εφαλτήριο κριτικού στοχασμού, μια και δεν δεσμεύεται από τον αρνητικό ουτοπισμό, ούτε βαρύνεται από τις απορίες που σφραγίζουν την κριτική θεωρία του Αντόρνο. Το εφαλτήριο αυτό εντοπίζεται στη θεώρηση των σχέσεων παράστασης και ερμηνείας.