Για τη μετάβαση από το αντι-ιουδαϊκό μίσος στον σημερινό αντισημιτισμό

Τεύχος 1ο

Δημοσιεύτηκε στο Shades Magazine τεύχος 1ο που κυκλοφόρησε το καλοκαίρι του 2019 και είχε ως κύριο θέμα τις θέσεις του εγχειρήματος για τον αντισημιτισμό.

του Benjamin Conti

Αφιερωμένο στη μνήμη του Αριστείδη Παρασκάκη. 

Το παρόν κείμενο αποτελεί μια πρώτη απόπειρα προσέγγισης – από την σκοπιά της υλιστικής κριτικής – του Εβραϊκού  ζητήματος. Σε αυτό το άρθρο θα επιχειρήσουμε να καταπιαστούμε με ένα τρόπο -πιστεύουμε χρήσιμο για τον/την αναγνώστη/τρια που θέλει να εμβαθύνει σε πλευρές του ζητήματος- που άπτεται δύο ιστορικών φάσεων : α) θα δούμε την εμφάνιση του αντι-ιουδαϊκού μίσους κατά την περίοδο του αρχαίου κόσμου, της ρωμαϊκής εποχής και αργότερα τον μεσαίωνα και τη φεουδαρχία, (προνεωτερικότητα), β) θα εξετάσουμε περιληπτικά τις αιτίες που οδήγησαν στην μετάβαση από τον αντι-ιουδαισμό στον σύγχρονο αντισημιτισμό κατά την περίοδο της ανάδυσης της αστικής κοινωνίας της νεωτερικότητας, την πορεία προς το Ολοκαύτωμα και τις μετέπειτα ιστορικές συνέπειες με την ίδρυση του κράτους των επιζώντων. Θα δούμε όλες αυτές τις αφομοιωτικές απόπειρες από την πλευρά των Εβραίων, ακόμα και τις δικές τους αυταπάτες, που είχαν ως αποτέλεσμα την ριζοσπαστικοποίηση των εβραϊκών κοινοτήτων, τη συμμετοχή τους στο κομμουνιστικό κίνημα και την εμφάνιση του σιωνιστικού κινήματος. Τέλος θα εξετάσουμε την διπλή, αλλά και ασύγχρονη φύση, που εμφανίζεται ως ιστορική αντίφαση, του κράτους του Ισραήλ, από τη μια ως ένα κράτος καταφύγιο των επιζώντων, αλλά και από την άλλη ως ένα αστικό κράτος. Το κείμενο βασίστηκε κυρίως σε αποσπάσματα και τη βιβλιογραφία στην οποία παραπέμπουμε στο τέλος και αποτέλεσε εισήγηση στην 1η πανελλαδική συνάντηση του Shades, που έγινε στην Αθήνα τον Φλεβάρη του 2019.  Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Γιώργο Κ για τις πολύτιμες σημειώσεις και τα σχόλια του πάνω στο κείμενο.

• 1.Συνοπτική περιγραφή του αντιεβραϊσμού κατά την διάρκεια της ελληνιστικής περιόδου, της φεουδαρχίας και της πρώτης περιόδου της αστικής νεωτερικότητας

Σύμφωνα με ιστορικές μελέτες, κατά τους πρώτους μ. Χ. αιώνες ο εβραϊκός πληθυσμός της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας φτάνει περίπου το 1/8 του συνολικού πληθυσμού της. Σε αντίθεση με κυρίαρχες αντισημιτικές ερμηνείες που μιλούν για τους πλούσιους Ιουδαίους, η πλειονότητα αυτών των ανθρώπων ήταν φτωχοί γεωργοί.

Η διαμάχη των χριστιανών με τους Εβραίους υπήρξε πάντοτε σκληρή ακόμα και την εποχή που οι δύο θρησκείες αποτελούσαν δύο μικρές μειονότητες στο εσωτερικό της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ο χριστιανισμός από το ξεκίνημά του διατηρούσε απόλυτη εχθρότητα έναντι των Εβραίων, γιατί η χριστιανική θρησκεία γεννήθηκε ως μια αίρεση του Ιουδαϊσμού. Αν και οι δύο θρησκείες λόγω του μονοθεϊστικού τους δόγματος και των κοινών ιερών βιβλίων, μοιράζονταν αρκετά κοινά και μάλιστα σε ένα κόσμο όπου ο πολυθεϊστικός παγανισμός ήταν ακόμα σε άνθιση, η κατηγορία της σταύρωσης του Μεσσία, ακόμη και η κατηγορία του σατανισμού και της προσωποποίησης του αντίχριστου ήταν το κυρίαρχο ιδεολόγημα στο δόγμα των χριστιανών απέναντι στον ιουδαϊσμό [1].

Η διαμάχη των τριών κύριων θρησκειών στο εσωτερικό της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας για πολλά χρόνια ήταν αμείλικτη. Τόσο ο Ιουδαϊσμός όσο και ο Χριστιανισμός μοιράζονταν την κοινή εχθρότητα απέναντι στον πολυθεϊσμό και αρχικά ήταν και δύο θρησκείες ανοιχτές, δηλαδή προσπαθούσαν να μεγαλώσουν προσηλυτίζοντας κυρίως ασθενέστερα στρώματα και δούλους. Αδιαμφισβήτητα αυτή η διαμάχη αντανακλούσε, εκτός άλλων, τις ταξικές και εκμεταλλευτικές σχέσεις της εποχής εκείνης. Σε ένα μεγάλο βαθμό, οι κατατρεγμένες μάζες, οι σκλάβοι και άλλα εξαθλιωμένα στρώματα στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας, προσέγγιζαν μαζικά τις μονοθεϊστικές θρησκείες αναζητώντας σε αυτές παρηγοριά και καταφύγιο.

Με την επικράτηση του χριστιανισμού όμως ως επίσημης θρησκείας του κράτους, η σχέση εχθρότητας των δύο θρησκειών, μετατράπηκε σε μια άνιση σχέση της νικήτριας κρατικής, πλέον, θρησκείας με τις περιθωριοποιημένες εβραϊκές κοινότητες. Ο ιουδαϊσμός από μια ανοιχτή θρησκεία μετατρέπεται σε κλειστή όπου τα μέλη της αντιμετωπίζουν ήδη την σκληρή μεταχείριση που επέβαλε ο χριστιανισμός, όπως ήταν ο εξαναγκασμός στη βάπτιση [2]. Ωστόσο, στα πρώτα στάδια οι Εβραίοι είχαν κάποια προνόμια σε σχέση με τους παγανιστές, που ως γνωστό το Βυζάντιο δεν έχασε λεπτό στην προσπάθεια να τους αφανίσει.

Με την επιβολή του χριστιανισμού τον 4ο αιώνα, αρχίζει μια περίοδος δοκιμασιών για τους Εβραίους, που είχε ως κύριο αποτέλεσμα πολλοί Εβραίοι να ακολουθήσουν την επίσημη θρησκεία. Τα προνόμια, κυρίως τα φορολογικά, καταργούνται και η ανεξιθρησκία που καθιέρωνε το λεγόμενο διάταγμα των Μεδιολάνων [3] υποχωρεί στις πιέσεις της επίσημης εκκλησίας. Η σύνοδος της Νίκαιας (325 μ. Χ.) απαγορεύει στους Εβραίους να γιορτάζουν μαζί με τους Χριστιανούς ή λίγο νωρίτερα το Πάσχα [4].

Αργότερα, κατά τη διάρκεια του μεσαίωνα και της φεουδαρχίας, το χριστιανικό μίσος έναντι των εβραϊκών κοινοτήτων συνέχισε με νέα ορμή και με την επίδραση και των οικονομικών συνθηκών που επέβαλε το νέο στάδιο οικονομικής – κοινωνικής οργάνωσης το οποίο ήρθε ως αποτέλεσμα των ταξικών κοινωνικών συγκρούσεων και της παρακμής του συστήματος της προηγούμενης ιστορικής φάσης [5]. Τα πογκρόμ και οι διωγμοί έναντι των Εβραίων συνεχίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της φεουδαρχίας. Αξίζει να αναφέρουμε εδώ ως παράδειγμα και τον τελευταίο μεγάλο διωγμό των σεφαραδιτών Εβραίων από την Ισπανία, που όταν έλαβε χώρα εισήγαγε για πρώτη φορά και την έννοια του καθαρόαιμου χριστιανού. Το 1449 θεσπίζονται οι Estatutos de limpiezade sangre (κανόνες καθαρότητας αίματος) , μετά τη δίκη των Marranos (λέξη που σημαίνει γουρούνι, στα Ισπανικά “el marrano”και απαγορευμένη τροφή για τους Εβραίους) στο Τολέδο που σημαδεύει τη μετατροπή του προ-αστικού θρησκευτικού αντι-ιουδαϊσμού σε μοντέλο ρατσιστικού αντισημιτισμού .Σαράντα τρία χρόνια αργότερα εξεδόθη το διάταγμα της Αλάμπρα (γνωστό και ως διάταγμα της Απέλασης) , το 1492, από τον Φερδινάνδο τον 2ο της Αραγωνίας και τη βασίλισσα της Καστίλλης Ισαβέλλα, το οποίο διέτασσε την απέλαση όλων των Εβραίων από την Ιβηρική Χερσόνησο. Ακόμα και οι Εβραίοι στην Ισπανία που άλλαξαν την πίστη τους, διώχθηκαν. Εκεί συναντάμε και την αναπαράσταση του «αιώνιου Εβραίου–σταυρωτή» του Χριστού, η ταυτότητα του οποίου θεωρείται πλέον δεδομένη, δηλαδή εκ γενετής [6]. Η ιστορία, βέβαια, δεν επιφύλαξε καλύτερες μέρες για τις εβραϊκές κοινότητες στη Βόρεια και Κεντρική Ευρώπη, ασχέτως αν οι κοινότητες αυτές είχαν περιστασιακά κάποια προνόμια και περιόδους ειρήνης, όπως για παράδειγμα στη Βοημία [7] ή την Πολωνία [8]. Όλες ανεξαιρέτως οι φεουδαρχικές κοινωνίες εμπνέονταν από τη στερεοτυπική ανάδειξη των Εβραίων ως το «απόλυτο κακό». Ανάμεσα στις διάφορες συκοφαντίες, συναντάμε και τις δήθεν τελετουργικές δολοφονίες παιδιών γνωστές (και στον ελλαδικό χώρο, πχ στη Κέρκυρα, 1891 και τη Ρόδο, 1840) και ως λίβελο του αίματος. Κατά την περίοδο του Μαύρου Θανάτου, της μεγάλης επιδημίας πανούκλας που έπληξε την Ευρώπη, κατηγορήθηκαν οι Εβραίοι. Για οποιοδήποτε καταστροφικό γεγονός, πάντοτε οι Εβραίοι ήταν οι ένοχοι, ήταν δηλαδή ο «αποδιοπομπαίος τράγος». Κατά τη διάρκεια του μεσαίωνα, αλλά και στη νεωτερικότητα,  μέχρι δηλαδή και τις αρχές του 20ου αιώνα, σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής και με αφορμή δολοφονίες και εξαφανίσεις παιδιών, κυρίως χριστιανικών οικογενειών (αλλά και ενηλίκων χριστιανών σε κάποιες περιπτώσεις), κατηγορήθηκαν και διώχτηκαν ως υπεύθυνοι Εβραίοι. Συγκεκριμένα κατηγορούνταν ότι θυσίαζαν τα παιδιά και ότι  χρησιμοποιούσαν το αίμα τους για την παρασκευή του άζυμου άρτου κατά την εορτή του εβραϊκού Πάσχα. Αυτή η κατηγορία, που είχε ως αποτέλεσμα να συλληφθούν, να υποστούν βασανιστήρια και να δολοφονηθούν εκατοντάδες άνθρωποι, μόνο και μόνο λόγω της θρησκείας τους, είναι γνωστή ως συκοφαντία του αίματος ή λίβελος του αίματος.

Στα μεσαιωνικά χρόνια οι Εβραίοι δεν είχαν δικαίωμα να ασκήσουν επαγγέλματα που έκαναν Χριστιανοί. Αυτός ήταν και ο λόγος που οι Εβραίοι άσκησαν κατά τη διάρκεια της φεουδαρχίας αποκλειστικά επαγγέλματα που ήταν απαγορευμένα για τους Χριστιανούς από τη θρησκευτική εξουσία, όπως πχ. το εμπόριο, το επάγγελμα του χασάπη, αλλά και του τραπεζίτη (τοκογλύφου). Με αυτά τα επαγγέλματα οι εβραϊκές κοινότητες πορεύτηκαν στο χρόνο προσπαθώντας πάντα να συλλέξουν ένα χρηματικό κεφάλαιο ώστε να εξαγοράζουν την εύνοια των τοπικών αρχόντων, ευγενών κλπ. και να μην πέσουν θύματα νέων διωγμών ή τουλάχιστον να τους καθυστερήσουν. Αυτό παραμένει και μια ιδιαιτερότητα μέσα στην ιστορία των ταξικών κοινωνιών. Οι Εβραίοι λόγω της διασποράς και του αντι-ιουδαϊκού μίσους διατηρούσαν σε μεγάλο βαθμό την έννοια της κοινότητας ασχέτως της ταξικής τους θέσης.

Κατ’ αυτήν την έννοια, δανειζόμενοι εδώ σκέψεις και παραφράζοντας λίγο τον νεαρό εγελιανό Μαρξ μέσα από το Εβραϊκό Ζήτημα, η θέση των Εβραίων ήταν εκεί που τους τοποθέτησε δια της βίας η ίδια η χριστιανική εξουσία. Τα επαγγέλματα και η κοινωνική θέση –ο αποκλεισμός των Εβραίων- ήταν αποκλειστικά και μόνο δημιούργημά της. Με αυτήν την έννοια οι Εβραίοι θα έπρεπε να χειραφετηθούν από αυτό το ρόλο/στερεότυπο που τους επέβαλαν οι χριστιανοί για να αναρριχηθούν στο ανθρώπινο βασίλειο, όπως αντίστοιχα οι χριστιανοί έπρεπε να χειραφετηθούν από τον χριστιανισμό -και οι δύο εν τέλει από τη θρησκεία και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο [9].

Για να κατανοήσουμε όμως καλύτερα σε ποιο ιστορικό πλαίσιο αναπτύχθηκαν και ποιες συνθήκες είχαν να αντιμετωπίσουν οι εβραϊκές κοινότητες κατά τη φεουδαρχική εποχή, θα πρέπει να ανατρέξουμε σε μια περιγραφή των γενικών χαρακτηριστικών της φεουδαρχίας. Όταν αναφερόμαστε στη μεσαιωνική φεουδαρχία, μιλάμε για το πώς μεταβλήθηκε η δομή όλου του δυτικοευρωπαϊκού κόσμου και για την απώλεια των κεντρικών εξουσιών προς όφελος των ευγενών και των τοπικών αρχόντων. Κατά την κλασική της εκδοχή αναφερόμαστε σε μία μη χρηματική σχέση κατά την οποία ο φεουδάρχης δεν εργάζεται, κατέχει τα μέσα παραγωγής αλλά και γεωργικές εκτάσεις. Ο κολίγος ήταν απόλυτα εξαρτημένος από τα κτήματα του φεουδάρχη και υπό τον έλεγχο των ανθρώπων του, εργάζεται δίχως αμοιβή στα κτήματα του τις περισσότερες μέρες τις εβδομάδας ενώ τις υπόλοιπες δουλεύει για να μπορέσει να συντηρηθεί σε ένα μικρό μέρος γης που του έχει παραχωρηθεί∙ η φεουδαρχική τάξη καρπώνεται την υπερεργασία.

Οι Μαρξ και Ένγκελς γράφουν στη Γερμανική Ιδεολογία: η ιεραρχική δομή της γαιοκτησίας και τα ένοπλα σώματα από τους ακολούθους, που συνδέονται με αυτή, επέτρεψαν στους ευγενείς να εξουσιάζουν τους δουλοπάροικους. Αυτή η φεουδαρχική διάρθρωση ήταν, ακριβώς όπως και η αρχαία κοινοτική ιδιοκτησία, μια συνένωση εναντίον μιας υποταγμένης παραγωγικής τάξης. Μόνο που η μορφή της συνένωσης και η σχέση προς τους άμεσους παραγωγούς ήταν τώρα διαφορετικές εξαιτίας των διαφορετικών όρων παραγωγής. Σε αυτό το φεουδαρχικό σύστημα γαιοκτησίας αντιστοιχεί στις πόλεις η συντεχνιακή ιδιοκτησία, δηλαδή η φεουδαρχική οργάνωση των επαγγελμάτων. Η ανάγκη για συνένωση εναντίον των οργανωμένων ληστών–ευγενών, η ανάγκη για αγορές προστατευμένες από την κοινότητα σε μια εποχή όπου ο βιοτέχνης ήταν ταυτόχρονα έμπορος, ο αυξανόμενος συναγωνισμός των δουλοπάροικων που δραπέτευαν και συσσωρεύονταν στις αναπτυσσόμενες πόλεις, η φεουδαρχική δομή, όλα αυτά γέννησαν τις συντεχνίες. Το συσσωρευμένο βαθμιαία μικρό κεφάλαιο των ατομικών τεχνιτών και ο σταθερός τους αριθμός, σε έναν αυξανόμενο πληθυσμό, ανέπτυξε τις υποδιαιρέσεις του τεχνίτη και του μαθητευόμενου, πράγμα που δημιούργησε στις πόλεις μια ιεραρχία παρόμοια με αυτή του χωριού.

Έτσι η κύρια μορφή ιδιοκτησίας κατά τη φεουδαρχική εποχή ήταν από τη μια μεριά η γαιοκτησία μαζί με την εργασία των δουλοπάροικων που ήταν δεμένοι με αυτή, κι από την άλλη μεριά η εργασία των ατόμων με μικρό κεφάλαιο που εξουσίαζε την εργασία των τεχνιτών. Η δομή και των δύο καθοριζόταν από τις περιορισμένες παραγωγικές σχέσεις – την πρωτόγονη και σε μικρή έκταση καλλιέργεια της γης, και το βιοτεχνικό τύπο της παραγωγής. Στη φεουδαρχία υπήρχε μικρός καταμερισμός εργασίας. Σε κάθε περιοχή της Ευρώπης επικρατούσε η αντίθεση της πόλης και του χωριού.

Η φυγή των δουλοπάροικων που έψαχναν μια καλύτερη τύχη προς τις πόλεις συνεχίστηκε με αμείωτη ένταση όλον τον μεσαίωνα. Αυτοί οι δουλοπάροικοι, καταδιωκόμενοι από τους αφέντες τους στο χωριό, έρχονταν σταδιακά στις πόλεις. Η επέκταση του καταμερισμού εργασίας ήταν ο χωρισμός της παραγωγής και του εμπορίου, ο σχηματισμός μιας ειδικής τάξης εμπόρων (εδώ συμπεριλαμβάνουμε αναγκαστικά και τους Εβραίους). Με το εμπόριο και την επέκταση των συναλλαγών ανάμεσα σε εμπόρους, έξω από τον άμεσο περίγυρο της πόλης, εμφανίζεται άμεσα μια νέα αλληλεπίδραση ανάμεσα σε παραγωγή και εμπόριο. Οι οικονομικές συναλλαγές επεκτείνονται, οι διαφορετικές πόλεις αναπτύσσουν μεταξύ τους ποικίλες οικονομικές σχέσεις, νέα εργαλεία μεταφέρονται από την μια στην άλλη. Οι τοπικοί περιορισμοί των παλιότερων εποχών στη φεουδαρχία σιγά σιγά αρχίζουν να σπάνε [10].

Η ανάδυση της αστικής κοινωνίας στη νεωτερικότητα έφερε μαζί της την εντατικοποίηση των τρόπων παραγωγής, τη γέννηση του προλεταριάτου και μαζί με αυτά την κατασκευή των νέων εθνικών κρατικών σχηματισμών (όπως τους ξέρουμε σήμερα), την κατασκευή της εθνικής ιδεολογικής συνείδησης και των νέων εθνικών ταυτοτήτων. Σε ένα μεγάλο βαθμό – δηλαδή προς το τέλος και την παρακμή της φεουδαρχίας και τις απαρχές της νεωτερικότητας, πρέπει να ψάξουμε και τις πρώτες απόπειρες των Εβραίων για την πολιτική τους χειραφέτηση, αλλά και την συνολική προσπάθειά τους να αφομοιωθούν στις νέες εθνικές κοινότητες που έφερε μαζί της η νεωτερικότητα.

Όπως σημειώνει η ιστορικός Ρένα Μόλχο στα αποσπάσματα και τις πληροφορίες που θα χρησιμοποιήσουμε παρακάτω: Ο κύριος παράγοντας της εθελοντικής αφομοίωσης των Εβραίων κατά την εποχή αυτή, ήταν το ότι τους δόθηκαν ίσα πολιτικά δικαιώματα από τα νεοδημιουργηθέντα εθνικά κράτη κατά την περίοδο των αστικών επαναστάσεων του 18αι και 19αι., κατά την περίοδο αυτή οι διάφορες κυβερνήσεις των νεοκατασκευασμένων κρατών, που ως τότε δεν αναγνώριζαν την υπηκοότητα των κατοίκων τους που ήδη ανήκαν σε μια άλλη εθνότητα, αναγνώρισαν την υπηκοότητα των Εβραίων, προσδίδοντας ως κύριο χαρακτηριστικό στο σώμα των πολιτών την ομοιογένεια του πληθυσμού. [11] Αυτό αποτελεί σε ένα βαθμό και μια αντίφαση, ότι δηλαδή αν και οι Εβραίοι αναγνωρίστηκαν ως υπήκοοι των νεοσχηματισμένων εθνικών κρατών, ωστόσο δεν θεωρήθηκαν κομμάτι της διαδικασίας της κατασκευής της νέας εθνικής ταυτότητας, με αντίστοιχες συνέπειες, όπως θα τις δούμε και στην πορεία του κειμένου:

Συνεχίζει η κ. Μόλχο στο ίδιο κείμενο: Το γαλλικό διάταγμα του 1791 περί ισότητας των πολιτών ακολουθήθηκε από μια σειρά αντιφατικών διαταγμάτων που έδιναν και ανακαλούσαν ορισμένα από τα δικαιώματα. Αυτό οφειλόταν στο ότι πριν από την έκδοση των διαταγμάτων αυτών, αλλά και κατά την ίδια στιγμή που τα εθνικά αστικά κράτη τα διακήρυτταν (και συχνά έπαιρναν πίσω), διατηρούσαν μια διχασμένη άποψη σχετικά με τους Εβραίους. [12]

Με την παρακμή της φεουδαρχίας και την μεταγενέστερη εγκαθίδρυση της αστικής τάξη στην εξουσία, γεννήθηκε η ιδεολογία της ισότητας των πολιτών. Η νέα αυτή ιδεολογία της αστικής τάξης, όπως ήδη αναφέραμε, έφερε την εμπέδωση της κατασκευασμένης νέας εθνικής ταυτότητας όπου η παρουσία μιας εθνοτικής ομάδας μέσα στην άλλη δεν μπορούσε να γίνει ανεκτή. [13] Θα μπορούσαμε ίσως σε αυτό το σημείο να αναφέρουμε ως μια παρένθεση στη συνολική πορεία της ελληνικής αστικής επανάστασης του 1821, το ότι δεκάδες μειονότητες, συχνά με τη βία, έχασαν τον χαρακτήρα τους ύστερα από την ίδρυση του ελληνικού κράτους.

Έπρεπε κατά συνέπεια να αρθούν οι περιορισμοί στα δικαιώματα των Εβραίων που είχαν ως τότε, καθώς και τα αντίστοιχα προνόμια. Η ισότητα των πολιτών που υποσχέθηκε η αστική κοινωνία σχετιζόταν άμεσα με την ανάπτυξη του νέου κρατικού μηχανισμού, ο οποίος θα ήταν -υποτίθεται- υπεράνω όλων των τάξεων και των κομμάτων και στόχος θα ήταν η διασφάλιση των εθνικών συμφερόντων [14].

Την ανάπτυξη των καπιταλιστικών σχέσεων, των πρωταρχικών μορφών συσσώρευσης και του αστικού κράτους μπορούμε να τις παρατηρήσουμε πιο πριν ακόμα και από τον 17ο αιώνα (πχ. Στην Αγγλία). Η νέα αυτή κοινωνική πραγματικότητα έφερε στο προσκήνιο την ανάγκη για οικονομική ανάπτυξη αυτών των αστικών κρατών με αντίστοιχα κεφάλαια. Καμιά μέχρι τότε από τις αντίστοιχες κοινωνικές ομάδες των υποτελών του πληθυσμού αυτών των αστικών  κρατών δεν είχε την δυνατότητα να παράσχει το απαραίτητο κεφάλαιο που είχαν ανάγκη για την παραπέρα ανάπτυξη των νέων οικονομικών δραστηριοτήτων που έφερε μαζί του ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής [15].

Οι Εβραίοι λόγω της θέσης που τους επέβαλε η κυριαρχία μέσα στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, είχαν τεράστια εμπειρία δανειοδοτική, καθώς και τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν τις γνωριμίες τους με τους ευγενείς, με τους οποίους ούτως ή άλλως είχαν σχέσεις λόγω της ατυχούς τους θέσης. Κατά συνέπεια η εξουσία στα κράτη αυτά είχε τεράστιο συμφέρον να παραχωρήσει ορισμένα προνόμια στις εβραϊκές κοινότητες καθώς και να τις διατηρεί ως μια ξεχωριστή ομάδα από τον υπόλοιπο πληθυσμό του κράτους. Με άλλα λόγια, το αστικό κράτος δεν μπορούσε σε καμιά περίπτωση να αφήσει τους Εβραίους να αφομοιωθούν τελείως μέσα σε ένα πληθυσμό που δεν ήταν υλικά έτοιμος να δανείσει στο κράτος αυτό και που ακόμα περιοριζόταν σε μεγάλο βαθμό στην προσωπική και ιδιωτική επιχειρηματική δραστηριότητα (συντεχνίες) [16].

Ο 19ος αιώνας ήταν αδιαμφισβήτητα κρίσιμος για την τύχη των Εβραίων της Ευρώπης. Ο ρομαντισμός ως ρεύμα της εποχής εστίασε στον πατριωτισμό [17], τον πόλεμο και στην εθνική λαϊκή κοινότητα (την φαντασμαγορική διάσταση της ενότητας μέσω του αίματος, της γλώσσας, θρησκείας κοκ), επομένως ετίθετο το ερώτημα πως γίνεται κάποιος να είναι πχ. Γερμανός αν δεν έχει και την ίδια θρησκεία. Πάρα πολλοί Εβραίοι διανοούμενοι προκειμένου να ανέλθουν κοινωνικά  και να αποφύγουν τον κοινωνικό αποκλεισμό βαπτίστηκαν χριστιανοί. Κάτι τέτοιο όμως σε καμία περίπτωση δεν σταμάτησε την διάδοση του αντισημιτισμού στη Γερμανία. Στη Γαλλία πάλι, ήδη από το 1807, επικράτησε η ιδέα ότι οι Εβραίοι δεν αποτελούσαν ένα λαό και τέθηκε ως προϋπόθεση για την πολιτική τους χειραφέτηση να δηλώσουν ότι είναι εθνικά Γάλλοι με εβραϊκό θρήσκευμα. Ωστόσο, η πολιτική χειραφέτηση αυτή δεν ολοκληρώθηκε ποτέ στην ουσία. Εδώ με άλλα λόγια συναντάμε καθαρά αυτή την αντιφατική φύση του προβλήματος σχετικά με την αφομοίωση των Εβραίων στον 19ο αιώνα. Αν και οι Εβραίοι απέκτησαν την ιδιότητα του πολίτη, δεν θεωρήθηκαν ποτέ ως κομμάτι της “εθνικής λαϊκής κοινότητας”, αντικειμενικά έφεραν πάντα μαζί με την υλική υπόστασή τους, την ταυτότητα του Άλλου που δεν σταμάτησε ποτέ να υπάρχει .

Όπως είδαμε προηγούμενα, το πρόβλημα της αφομοίωσης ήταν ένα καθοριστικό ζήτημα για τους Εβραίους και μέσα σε αυτό το πρόβλημα θα πρέπει να αναζητήσουμε και τις ρίζες του σιωνιστικού κινήματος, του αστικού κοσμοπολιτισμού ρεύματος των Εβραίων, όπως αυτό άλλων αστικο-αφομοιοτικών οργανισμών με πιο γνωστό παράδειγμα την Αlliance israélite universelle, αλλά και της εμπλοκής του εβραϊκού στοιχείου με το κομμουνιστικό κίνημα. Όσο για το τελευταίο, πολλοί Εβραίοι κομμουνιστές, όπως πχ. ο Moses Hess [18], ο Μαρξ, αλλά και μεταγενέστεροι επαναστάτες, είδαν στον κομμουνισμό την λύση στο εβραϊκό ζήτημα μέσα από την καθολική χειραφέτηση του ανθρώπου από την εκμετάλλευση και την κατάργηση των τάξεων. Όπως έγραφε και ο Sartre τη δεκαετία του ‘40, ο αντισημιτισμός είναι μια μυθική και αστική παράσταση της πάλης των τάξεων και δεν θα μπορούσε να υπάρχει σε μια αταξική κοινωνία. Φανερώνει το χωρισμό των ανθρώπων και την απομόνωσή τους στο πλαίσιο της κοινότητας, τη σύγκρουση των συμφερόντων, τον καταμερισμό των παθών: δεν θα μπορούσε να υπάρξει παρά μόνο σε συλλογικότητες όπου μια χαλαρή αλληλεγγύη ενώνει αυστηρά ιεραρχημένες ομάδες· είναι ένα φαινόμενο κοινωνικού πλουραλισμού. Σε μια κοινωνία της οποίας τα μέλη είναι όλα αλληλέγγυα, επειδή είναι όλα στρατευμένα στο ίδιο εγχείρημα, δεν θα υπήρχε θέση για τον αντισημιτισμό. Τέλος, εκδηλώνει έναν συγκεκριμένο μυστικιστικό και μεθεκτικό δεσμό του ανθρώπου με το «αγαθό» του που προκαλείται από το τωρινό καθεστώς της ιδιοκτησίας. Σε μια αταξική κοινωνία, θεμελιωμένη στην συλλογική ιδιοκτησία των εργαλείων της εργασίας, από την στιγμή που ο άνθρωπος, έχοντας απελευθερωθεί από τα φαντασιοκοπήματα του πέρα κόσμου, θα αφοσιωθεί επιτέλους στο δικό του εγχείρημα, που είναι να επιτρέψει στο ανθρώπινο βασίλειο να υπάρξει, ο αντισημιτισμός δεν θα έχει πλέον κανένα λόγο ύπαρξης: θα τον έχουμε ξεριζώσει [19].

Σε αντίθεση με τον κομμουνισμό, το ρεύμα του σιωνισμού, ένας θεωρητικός ιδρυτής του οποίου υπήρξε ο Theodor Hertzl [20], πρόταξε την δημιουργία ενός εθνικού κράτους ανάμεσα στα υπόλοιπα κράτη, ώστε με αυτόν τον τρόπο να αποκτήσουν οι Εβραίοι σεβασμό από την κοινωνία των Εθνών. Στις αρχές του 20αι οι σιωνιστικές οργανώσεις και κλαμπ έχουν αυξηθεί σημαντικά, αν και η επιρροή του κομμουνιστικού κινήματος παραμένει ισχυρότερη, ειδικά στο εβραϊκό προλεταριάτο. Σε πολλές περιπτώσεις πάντως, το σιωνιστικό και το εργατικό κομμουνιστικό κίνημα ακολούθησαν κοινή πορεία, είτε συμμαχώντας σε μεγάλους ταξικούς αγώνες, είτε σε άλλες … (θέμα που θα παρουσιαστεί σε ένα από τα επόμενα τεύχη του Shades).

• 2. Η Μετάβαση στον σύγχρονο αντισημιτισμό

Όπως επισημαίνει ο Moshes Postone, στο βιβλίο που κυκλοφορεί στα ελληνικά με τίτλο “Οι Ιστορικοί και το Ολοκαύτωμα” αποσπάσματα του οποίου θα παραθέσουμε παρακάτω: Το είδος του αντισημιτισμού που βρήκε την πιο ακραία έκφρασή του στο Ολοκαύτωμα δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να συγχέεται με τη προ-νεωτερική αντιεβραϊκή προκατάληψη [21]. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι η διαλεκτική του ζητήματος δεν μας επιτρέπει να εντοπίσουμε στοιχεία αυτής της προνεωτερικής προκατάληψης στον σύγχρονο αντισημιτισμό. Η ανάδυση του σύγχρονου αντισημιτισμού σίγουρα προϋπέθετε πιο πρώιμες μορφές που για αιώνες, όπως είδαμε στη πορεία αυτού του κειμένου, αποτελούσαν κομμάτι του δυτικού χριστιανικού κόσμου [22]. Η κατηγορία όμως της θρησκευτικής απιστίας των Εβραίων δεν είναι πλέον αρκετή για να κινητοποιήσει τις μάζες [23], όπως των αγροτών και των τεχνιτών που επειδή ο καπιταλισμός είχε υποβιβάσει ταξικά, μισούσαν τους Εβραίους λόγω της υποτιθέμενης ισχύος τους. Όπως σημειώνουν ο μαρξιστής Moishe Postone  και οι Adorno και Horkheimer στη Διαλεκτική του διαφωτισμού, ο αντισημιτισμός πρέπει να κατανοηθεί ως ιδεολογία, δηλαδή ως μια καθολική ψευδο-εξήγηση του προβλήματος της ανθρωπότητας. Για να συνεννοηθούμε ίσως θα πρέπει να δώσουμε και έναν γενικό ορισμό της ιδεολογίας. Σύμφωνα με τον Μαρξ, οι ιδέες της κυρίαρχης τάξης είναι σε κάθε εποχή οι κυρίαρχες ιδέες. Με άλλα λόγια, η τάξη που είναι η κυρίαρχη υλική δύναμη, είναι ταυτόχρονα η κυρίαρχη πνευματική δύναμη. Η τάξη που έχει στη διάθεση της τα υλικά μέσα παραγωγής διαθέτει ταυτόχρονα τα μέσα πνευματικής παραγωγής, έτσι ώστε γενικά οι ιδέες αυτών που δεν έχουν τα μέσα παραγωγής να υποτάσσονται σε αυτά. Οι κυρίαρχες ιδέες δεν είναι τίποτα άλλο από την ιδεατή έκφραση των κυρίαρχων υλικών σχέσεων που κάνουν μια τάξη κυρίαρχη. Ιδεολογία είναι η ψευδαίσθηση που έχει η κυρίαρχη τάξη για τον εαυτό της, που παύει να υπάρχει μαζί με την εξουσία της.  [24].

Αν και ο ρόλος τους, δηλαδή, κρίθηκε πλέον περιττός από οικονομική άποψη, αυτό δεν εμπόδισε τον αντισημιτισμό να ριζοσπαστικοποιηθεί ακόμη περισσότερο. Σε αυτή τη ριζοσπαστικοποίηση του αντισημιτισμού είναι χαρακτηριστικός ο βαθμός και η ποιότητα εξουσίας που αποδίδεται στους Εβραίους. Η εξουσία αυτή θεωρείται ότι είναι μυστηριώδης και ξεπηδά μέσα από μια παγκόσμια συνωμοσία, άπιαστη και οικουμενική. Αποτελεί μια μορφή εξουσίας που δεν εκδηλώνει τον εαυτό της άμεσα, αλλά γυρεύει ένα συμπαγή φορέα – είτε πολιτικό, κοινωνικό, είτε πολιτισμικό – μέσω του οποίου να μπορεί να ενεργήσει. Η εξουσία του Εβραίου στο αντισημιτικό φαντασιακό δεν προσδιορίζεται με σαφήνεια, είναι τεράστια και δύσκολο να εντοπιστεί ή να ελεγχθεί. Αυτή η εξουσία υπάρχει πίσω από τα γεγονότα και είναι κρυμμένη και συνωμοτική [25].

Ο αντισημιτισμός, γράφει ο Adorno στη Διαλεκτική του διαφωτισμού, θεωρείται από κάποιους ως ένα κρίσιμο ζήτημα της ανθρωπότητας, αλλά και ως πρόσχημα από κάποιους άλλους. Για τον φασισμό οι Εβραίοι δεν αποτελούν μειονότητα, αλλά την αντιφυλή, την αρνητική αρχή ως τέτοια. Από την εξόντωσή τους θα κριθεί η τύχη του κόσμου [26]. Εδώ μάλλον θα πρέπει να ανοίξουμε μια παρένθεση: η παραπάνω φράση του Adorno είναι από μόνη της η καλύτερη απάντηση στον ιδεολογικό αντιφασισμό, μιλώντας για τις τάσεις του που συχνά πυκνά υποβιβάζουν την σημασία του αντισημιτισμού ως μιας μορφής ρατσισμού ανάμεσα σε άλλες, όπου σύμφωνα μάλιστα με αυτές τις απόψεις έχει φθίνουσα πορεία σήμερα, σε σχέση με αυτό που ονομάζουν αυτοί οι χώροι ως “ισλαμοφοβία”.

Σε αντίθεση με τον θρησκευτικό αντι-ιουδαϊσμό, εδώ έχουμε να κάνουμε με τον φυλετικό αντισημιτισμό. Σύμφωνα με τον Adorno, φυλή είναι η αυτοσυντήρηση και επικράτηση του αστικού ατόμου, ενσωματωμένου στη βάρβαρη συλλογικότητα [27].

Ο αντισημιτισμός πάλι, δεν πρέπει να κατανοηθεί απλά και μόνο ως μια τάση που φέρνει η εξουσία από τα πάνω – αντίθετα πρέπει να κατανοηθεί ως μια άμεση διαλεκτική σχέση της κυριαρχίας με τις ίδιες τις μάζες. Ο αντισημιτισμός είναι ένα λαϊκό κίνημα που βρίσκει απήχηση στους φασίστες όλων των χωρών. Ο αντισημιτισμός είναι η γλώσσα της δικής τους διεθνούς, όπου το αίτημα για εκκαθάριση του κόσμου από τα επιβλαβή ζωύφια πρέπει να γίνει άμεσα. Αυτό τους ενώνει και τους κινητοποιεί.

Πρέπει να κατανοήσουμε τον αντισημιτισμό ως ιστορική μοναδικότητα, καθώς αυτός δεν αποτελεί μέρος του κλασικού ρατσιστικού αφηγήματος περί εθνικής υπεροχής βάση στην οποία προτάσσεται η υποδούλωση των άλλων κατώτερων φυλών, αλλά αποτελεί μια «εξαίρεση», η οποία καλεί στην ολοκληρωτική εξόντωση των Εβραίων – η ναζιστική κοινωνία δεν θα ολοκληρωνόταν ποτέ στην ουσία της, παρά μόνο με τον ολοκληρωτικό αφανισμό τους. Κατά την φασιστική προπαγάνδα ο Εβραίος ήταν η φιγούρα που από την μια περιγραφόταν ως «κατσαρίδα, αρουραίος» που υπονόμευε τον νόμο και από την άλλη ως ο κάτοχος του χρήματος, πλούσιος έμπορος∙ ανήκε σε κατώτερη φυλή ενώ ταυτόχρονα ήταν πρόσωπο με κοινωνική ισχύ. Αυτή φαντασιωτική αντίφαση του δίπολου υπανθρώπου –  υπεράνθρωπου ήταν και αυτή που θεμελίωσε την λογική της κλεμμένης ηδονής, την απώλεια της απόλαυσης και το αίτιο της συγκεντρώθηκε ιστορικά στα Εβραϊκά πρόσωπα.

Ο αντισημιτισμός αδιαμφισβήτητα αποτελεί και μια ολέθρια μορφή φετίχ. Η δύναμή του απορρέει από την ψευδο-κοσμοθεώρηση του, η οποία εξηγεί και μορφοποιεί συγκεκριμένους δρόμους της αντικαπιταλιστικής δυσαρέσκειας με ένα τρόπο που αφήνει τον καπιταλισμό άθικτο, με το να επιτίθεται δηλαδή σε προσωποποιήσεις της κοινωνικής του μορφής. Μια τέτοια κατανόηση του αντισημιτισμού επιτρέπει σε κάποιον/α να συλλάβει μια ουσιώδη στιγμή του ναζισμού ως φετιχοποιημένου αντικαπιταλιστικού κινήματος, ως ενός κινήματος που χαρακτηρίζεται από το μίσος για το αφηρημένο που υποστασιοποιείται σε ένα υπάρχον συγκεκριμένο και έχει μια μονόπλευρη και ανελέητη αποστολή: να ξεμπερδέψει με τις πηγές όλων των κακών του κόσμου. Ο σύγχρονος αντισημιτισμός, λοιπόν, αποτελεί μια εξέγερση ενάντια στην ιστορία εντός του καπιταλισμού, όπου ο τελευταίος έχει κατανοηθεί στρεβλά ως μια εβραϊκή συνωμοσία.[28] Αυτή η μορφή «αντικαπιταλισμού» βασίζεται σε μια μονοδιάστατη επίθεση στο αφηρημένο, το χρήμα, και τον υποτιθέμενο φορέα του, το διεθνές χρηματιστικό κεφάλαιο από την οπτική γωνία του «καλού», «υγιούς», «πατριωτικού» κεφαλαίου. Οι Εβραίοι γίνονταν αντικείμενο ταύτισης με την ίδια την σφαίρα της κυκλοφορίας της πραγμοποιημένης αξίας. Μια τέτοια φετιχιστική αντικαπιταλιστική προσέγγιση κρύβει ή μάλλον αφήνει ανέγγιχτες τις βασικές κατηγορίες της πολιτικής οικονομίας του καπιταλισμού. Αποθεώνει το βιομηχανικό κεφάλαιο ως πηγή προόδου και βλέπει ως πηγή του κακού το χρηματιστικό παρασιτικό κεφάλαιο.

Αυτή η συνθήκη είναι απαραίτητη για να κατανοήσουμε την ιδεολογία που οδήγησε στο Ολοκαύτωμα. Εκεί θα εντοπίσουμε και τις απαραίτητες απαντήσεις στο τι ήταν το Άουσβιτς. Γιατί είχε ένα τόσο καθολικό χαρακτήρα πέρα από τις τάξεις που δεν έπαιζαν πια εκεί κανένα ρόλο. Και αυτό γιατί το Άουσβιτς αποτέλεσε ένα εργοστάσιο καταστροφής της αξίας (της προσωπομορφοποίησης της), σε αντίθεση με ένα εργοστάσιο παραγωγής αξίας που συναντάμε σε κανονικές περιόδους. Ήταν η διαδικασία εξαφάνισης του αφηρημένου, αρπάζοντας και τα τελευταία απομεινάρια της συγκεκριμένης υλικής αξίας χρήσης: ρούχα, μαλλιά, χρυσό [29].

74 χρόνια μετά την απελευθέρωση του Άουσβιτς από τους στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού και τον τερματισμό του χειρότερου εγκλήματος της ανθρωπότητας, φαίνεται ότι ο φασισμός επιβίωσε μέσα στην σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία, ότι τίποτα δεν τελείωσε το 1945. Η πραγματικότητα αυτή δεν έπαψε ποτέ να μας στοιχειώνει, αν αναλογιστεί κανείς ότι μεγάλος αριθμός στελεχών του εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος που αντιμετώπισαν τα αστικά δικαστήρια στη μεταπολεμική Ευρώπη «έπεσαν στα μαλακά». Να μην ξεχνάμε επίσης ότι αρκετοί ακόμα και από τους ίδιους του δικαστές τους ήταν κάποιοι κρυφο-ναζί ή με ένοχο παρελθόν που κλήθηκαν να δικάσουν άλλους ναζί στη δυτική Γερμανία. Εδώ δεν συνυπολογίζουμε αυτούς που κατείχαν και αξιώματα στη τοπική αυτοδιοίκηση ή είχαν άλλα προνόμια [30].

Γιατί συμβαίνει αυτό όμως; Φυσικά θα ήταν εύκολο απλά να πούμε ότι ο καπιταλισμός και οι αστοί είναι το πρόβλημα και να τελειώσει εκεί η συζήτηση. Να δούμε δηλαδή τον φασισμό ως μια τάση που μας φέρνει η εξουσία από τα πάνω. Όσα επιχειρήσαμε να αναλύσουμε πιο πάνω για τον φετιχιστικό χαρακτήρα αυτού του αντικαπιταλισμού, ισχύουν στις μέρες μας και το θεωρητικό σχήμα που αναπτύξαμε δεν παίζει κεντρικό ρόλο μόνο στην ιδεολογική δραστηριότητα της ακροδεξιάς, αλλά σε ένα μεγάλο βαθμό παίζει κεντρικό ρόλο και στις διάφορες αριστερές αναλύσεις για τον καπιταλισμό. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ελάχιστοι ήταν αυτοί που ασχολήθηκαν από την αριστερά μετά τον πόλεμο με τις αλληλουχίες μέσα από τις οποίες ο νεωτερικός πολιτισμός κορυφώθηκε στο Ολοκαύτωμα.

Φετιχιστικές αντικαπιταλιστικές αναλύσεις συναντάμε παντού σήμερα. Από την ιδιαίτερα προβληματική οπτική των κινημάτων ocuppy, πριν λίγα χρόνια, για το 1% ενάντια στο 99% ή το αντίστροφο, ως τις αντιμνημονιακές ατζέντες της ΛΑΕ και του ΣΥΡΙΖΑ όπου βλέπουμε να αναδύεται με ένα καθαρό τρόπο ο “αγώνας” του αγνού πατριωτικού  κεφαλαίου – ενάντια στο παρασιτικό διεθνές χρηματιστικό κεφάλαιο. Κατ’ αυτή την έννοια, ο αριστερός αντικαπιταλισμός, δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι, συναντιέται σε πολλά με το ναζιστικό φαντασιακό, ότι έχουμε δηλαδή την επιστροφή του εφιάλτη του Άουσβιτς. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο σήμερα ότι οι αριστερές ατζέντες συναντιούνται με αυτές των σύγχρονων νεο-εθνικοσοσιαλιστών. Εκεί εντοπίζουμε και πάλι την ουσία του αντισημιτισμού – μασκαρεμένου ως σύγχρονου αντισιωνισμού.

• 3. Κράτος του Ισραήλ και ο αντισιωνισμός ως σύγχρονη μορφή αντισημιτισμού

Ένα θέμα που παραμένει δυσνόητο και “κόκκινο πανί” για την αριστερά είναι το κράτος των επιζώντων Εβραίων. Όπως είδαμε νωρίτερα τα εθνικά καπιταλιστικά κράτη, όπως τα ξέρουμε σήμερα, ήταν μια διαδικασία που ξεκίνησε κατά κύριο λόγο τον 19αι. Εξηγήσαμε ότι η ιδιότητα του πολίτη στο εθνικό κράτος διαφέρει από τον εθνικά αφομοιωμένο πολίτη– την εθνική ενότητα με βάση την κοινή προέλευση, θρησκεία και παράδοση. Η κατασκευή μιας φαντασμαγορικής εθνικής ταυτότητας είναι σημαντική προϋπόθεση για τη διαμόρφωση των εθνικών καπιταλιστικών κρατών, την παγίδευση της προλεταριακής μάζας σε εθνικές αυταπάτες και τη διαταξική κοινότητα του λαού.

Αν όμως αυτό το γεγονός βρήκε την αφετηρία του στους προηγούμενους αιώνες με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και την ανάδυση της κυριαρχίας του κεφαλαίου σε ολόκληρο τον πλανήτη, ένα ζήτημα παρέμενε πάντα χωρίς καμία διευκρίνιση: ο διαχρονικός Άλλος παρέμενε δίχως δικό του κράτος, στο έλεος των εθνών-κρατών που τον «φιλοξένησαν». Τα αποτελέσματα είναι αυτά που εκθέσαμε : ο εθνικοσοσιαλισμός και το Ολοκαύτωμα ως μια βιομηχανική μηχανή εξόντωσης της περίφημης αντιφυλής. Ένα γεγονός που θα σημαδεύει τους όποιους στοχασμούς για το τι σημαίνει πρόοδος του πολιτισμού και που θα μας βάλει ξανά το ερώτημα που διατύπωσε και ο Norbert Elias, “εάν το Ολοκαύτωμα ήταν μια παρεκτροπή του νεωτερικού πολιτισμού ή η κορύφωση του”[31].

Με το τέλος του πολέμου και την αντιφασιστική νίκη στην οποία πρωταγωνίστησαν το κομμουνιστικό κίνημα, τα παρτιζάνικα σώματα και ο Κόκκινος Στρατός, γεννήθηκε το κράτος-καταφύγιο του Ισραήλ. Μέσα σε έναν πολιτισμό που παρά τις διαβεβαιώσεις του ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ, όχι μόνο δεν ξεπέρασε τον αντισημιτισμό, αλλά τείνει να αμφισβητεί την Shoah και να την σχετικοποιεί. Το Ισραήλ στις μέρες μας παραμένει ο διαχρονικός Άλλος ανάμεσα στα κράτη. Σε έναν κόσμο όπου ο αντισημιτισμός με ή χωρίς Εβραίους έχει απήχηση σε ολόκληρη την υφήλιο, από την Κοσταρίκα μέχρι την Ιαπωνία, η ύπαρξη του κράτους αυτού είναι η μοναδική εγγύηση ότι οι Εβραίοι μπορούν να φτάσουν ζωντανοί στην αυγή της πραγματικής ιστορίας της ανθρωπότητας. Το κράτος αυτό δηλαδή είναι η προϋπόθεση για να φτάσουν οι Εβραίοι ζωντανοί στον κομμουνισμό. Από αυτή την άποψη το κράτος Ισραήλ είναι πιο σημαντικό από κάθε άλλο κράτος. Ωστόσο, εάν αυτή είναι η μια πλευρά του ζητήματος, δηλαδή η αντικειμενική αναγκαιότητα για αυτό το κράτος να υπάρχει ως καταφύγιο – που μάλιστα σήμερα αμφισβητείται και από διάφορους αντικρατιστές “αντιφασίστες” που μιλάνε στο όνομα του αντι-αντισημιτισμού ουσιοκρατικοποιώντας την έννοια του Κράτους εξάγοντας το από την ιστορικότητα του – από την άλλη δεν πρέπει να κατανοήσουμε το κράτος Ισραήλ ως μια αποκομμένη οντότητα από τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής. Το κράτος του Ισραήλ είναι ένα σύγχρονο αστικό κράτος με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει. Οι ταξικές και κοινωνικές αντιθέσεις στο κράτος αυτό είναι οξυμένες όπως και σε κάθε άλλο κράτος. Με άλλα λόγια το Ισραήλ κουβαλάει μια διπλή φύση και ένα ιστορικό καθήκον. Από τη μία είναι ένα κράτος καταφύγιο μετά το Ολοκαύτωμα, από την άλλη ένα σύγχρονο καπιταλιστικό κράτος. Το κράτος, γράφει ο Μαρξ, είναι η μορφή που με αυτή η κυρίαρχη τάξη εξασφαλίζει τα κοινά της συμφέροντα, οργανώνει την κυριαρχία της. Είναι εκεί για να διασφαλίζει την αναπαραγωγή των συνθηκών παραγωγής. Πώς θα μπορούσε το κράτος Ισραήλ να είναι κάτι άλλο; Κατ’ αυτήν την έννοια η εκάστοτε κυβέρνηση αυτού του κράτους υπερασπίζεται τα δικά του καπιταλιστικά συμφέροντα, τη δική του κερδοφορία.

Τόσο ο δεξιός όσο και ο αριστερός αντισιωνισμός όμως δεν δείχνει να ενδιαφέρεται για το ζήτημα του κράτους, όπως το αναλύει ο Μαρξ. Αντίθετα απαιτεί ανοιχτά με τον ένα ή άλλο τρόπο την καταστροφή του κράτους του Ισραήλ. Απαιτεί ένα νέο Ολοκαύτωμα. Την ίδια ώρα οι αριστεροί αντισιωνιστές, που δεν κάνουν ιδιαίτερη συζήτηση για το δικό τους κράτος, ενώνονται ξανά σε μια νέα «αντισημιτική Διεθνή» με την προβιά του αντισιωνισμού απαιτώντας την διάλυση αυτού του κράτους.

Στις μέρες μας ζούμε μια βαθιά κρίση της κοινωνίας του κεφαλαίου που συνοδεύεται από την απουσία ενός συνολικού προτάγματος για την αταξική κοινωνική οργάνωση, στην οποία θα οδηγηθεί η ανθρωπότητα, εάν θέλει να συνεχίσει να υπάρχει. Η κρίση της εργατικής ταυτότητας, η απουσία της πραγματικής κομμουνιστικής κίνησης, η παραπέρα αυταρχικοποίηση των καπιταλιστικών κοινωνιών, κάνουν το μέλλον να φαντάζει αβέβαιο, τόσο στη Μέση Ανατολή όσο και στον υπόλοιπο κόσμο. Και σ’ αυτή την προοπτική κανένα πολιτικό κίνημα δεν μπορεί να εγγυηθεί την ασφάλεια των Εβραίων.

Θα επιλέξω να τελείωσω αυτό το κείμενο με το περίφημο απόσπασμα του φιλοσόφου του Άουσβιτς, του Jean Améry : «Ο Αντισημιτισμός είναι μέσα στον αντι-ισραηλισμό ή αντισιωνισμό, όπως η καταιγίδα μέσα στα σύννεφα. Όταν μιλάει πρόστυχα, τότε μιλά για «το εγκληματικό κράτος του Ισραήλ. Όταν εμφανίζεται ευπρεπής, τότε μιλά για τo προωθημένο φυλάκιο του Ιμπεριαλισμού. Γνωρίζω όσο κανείς άλλος, ότι αντικειμενικά το Ισραήλ φέρνει πάνω του τον άσχημο ρόλο του κατακτητή. Δεν έχω πρόθεση να δικονομήσω για όλα όσα κάνουν οι διάφορες κυβερνήσεις του Ισραήλ. Οι προσωπικές μου σχέσεις με αυτήν την χώρα… είναι πρακτικά μηδέν. Δεν την επισκέφτηκα ποτέ, δεν μιλώ την γλώσσα της, ο πολιτισμός της μου είναι -και μάλιστα κατά προσβλητικό τρόπο- ξένος, η θρησκεία της δεν είναι η δικιά μου. Παρόλα αυτά η ύπαρξη αυτού του κράτους είναι για μένα σημαντικότερη από την ύπαρξη οποιουδήποτε άλλου»   [32]

Παραπομπές – Βιβλιογραφία

• [1] Francisca De Pers, Αχιλλέα Φωτάκης,  Αντισημιτισμός, Ιστορικές και θεωρητικές προσεγγίσεις και το παράδειγμα της δίκης Πλεύρη στην Ελλάδα  Ισνάφι, Ιωάννινα 2014  (πρώτο μέρος με τίτλο: «Ιστορικές θεωρητικές προσεγγίσεις»).

• [2] Έντουαρντ Φλάνερυ, Η αγωνία των Εβραίων -2.300 χρόνια αντισημιτισμού, Νησίδες (βλ. το κεφάλαιο που αναφέρεται στον αρχαίο κόσμο).

• [3] Η ύπαρξη του διατάγματος αυτού αμφισβητείται από ιστορικούς.

• [4] Δημοσθένης Δώδος, Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης στις εκλογές του Ελληνικού Κράτους 1915-1936, Σαββάλας, 2005, σελ 24.

• [5] Σάββας Μιχαήλ, Μορφές του Μεσσιανικού, εκδ. Άγρα, 1999, σελ. 201

• [6] Francisca De Pers και Αχιλλέα Φωτάκης, ό.π.

• [7] Οι Εβραίοι φαίνεται ότι έφτασαν στην Βοημία γύρω στο 903 μ.Χ. Περισσότερες πληροφορίες στο βιβλίο: The Prague Golem, Jewish Stories of the ghetto, Vitalis Verlag 2015

• [8] Polin, 1000 year history of Polish Jews, Museum of History of Polish Jews Warsaw 2014.

• [9] Καρλ Μαρξ, Για το Εβραϊκό ζήτημα, Γκοβόστης, Αθήνα  2010.

• [10] Καρλ Μαρξ & Φρίντριχ  Ένγκελς , Η Γερμανική Ιδεολογία, Gutenberg, Αθήνα  1997, σ. 100.

• [11] Ρένα Μόλχο, Τα προβλήματα της αφομοιωτικής ιδεολογίας στους Εβραίους, Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος, Αθήνα 1991, σ. 3.

• [12] ο.π κεφάλαιο 1. σ. 6

• [13] ο.π

• [14] ο.π

• [15] ο.π

• [16] ο.π σ. 7

• [17] ο.π κεφάλαιο 3. σ. 15

• [18] Μωυσής Ες (1812 – 1895):  Γαλλοεβραίος φιλόσοφος, στενός φίλος του Μαρξ και του Ένγκελς. Συμμετείχε στην Πρώτη Διεθνή. Αργότερα υπήρξε ο ιδρυτής του εργατικού σιωνισμού.

• [19] Ζαν Πωλ Σαρτρ, Στοχασμοί  για το Εβραϊκό Ζήτημα σελ. 172-173, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, Αθήνα 2009.

• [20] Ο Τέοντορ Χερτσλ (Herzl Tivadar, πραγματικό όνομα: Benjamin Ze’ev Herzl, 1860 – 3 Ιουλίου 1904) ήταν Ούγγρος δημοσιογράφος και συγγραφέας. Θεωρείται ο πατέρας του σύγχρονου πολιτικού Σιωνισμού (wikipedia)

• [21] Moshe Postone, Οι ιστορικοί και το Ολοκαύτωμα, Ισνάφι, Ιωάννινα  2006, σ. 25

• [22] ο.π σ. 25

• [23] Τεόντορ  Αντόρνο  & Μαξ Χορκχάϊμερ, Η διαλεκτική του διαφωτισμού, Νήσος, Αθήνα 1996, σ. 289

• [24] Καρλ Μαρξ & Φ. Ένγκελς, ό.π.,  σ. 94 και 96.

• [25]  Moshe Postone, ό.π., σ.  25 – 26

• [26] Τεόντορ  Αντόρνο  & Μαξ Χορκχάϊμερ, ό.π., σ. 277.

• [27] ο.π σ. 279.

• [28] Moshe Postone, ό.π., σ. 34.

• [29] ο.π σ. 35.

• [30] Μπορείτε να βρείτε πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τον ρόλο της αστικής δικαιοσύνης στη Γερμανία, στο βιβλίο του  Christoph U. Schminck Gustavus, Μνήμες Κατοχής (τόμος δευτερος, κεφάλαιο 4), εκδ. Ισνάφι, 2012 Ιωάννινα.

• [31] Norbert Elias, Ναζισμός και Γερμανικός Χαρακτήρας(δοκίμιο πάνω στην κατάρρευση του πολιτισμού) μετάφραση Γιάννης Πεδιώτης/Γιάννης Θωμαδάκης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

[32] Jean Améry, “Ο Έντιμος Αντισημιτισμός”,  στα αγγλικά στον σύνδεσμο: https://thecharnelhouse.org/wp-content/uploads/2016/07/jean-amecc81ry-antisemitism-and-the-left-the-respectable-antisemitism-1973.pdf. Το κείμενο δεν υπάρχει στα ελληνικά. Το εδάφιο στο παρόν άρθρο μεταφράστηκε από άγνωστο.