Η Πλατεία Ελευθερίας

Γράφει ο Σάμης Ταμπώχ*

Η πλατεία Ελευθερίας δημιουργείται στα μέσα του 19ου αιώνα με προσχώσεις στο σημείο όπου η σημερινή οδός Βενιζέλου (τότε Σαμπρή Πασά) συναντούσε τη θάλασσα. Το 1908 το κίνημα των Νεότουρκων που συγκεντρώνεται εκεί της δίνει το όνομα πλατεία Ελευθερίας (Özgürlük meydani) όνομα που διατηρεί έως και σήμερα. Το 1912 η πλατεία αυτή είναι το σημείο από το οποίο τα Ελληνικά στρατεύματα εισέρχονται στην πόλη και την ενσωματώνουν στο Ελληνικό κράτος. Η Θεσσαλονίκη παρότι πια πόλη ελληνική λόγω της ιδιαιτερότητας του πληθυσμού της διατηρεί την αργία του Σαββάτου ως εβδομαδιαία αργία και η Κυριακή αργία θεσπίζεται με νόμο του Ελληνικού κοινοβουλίου το 1924. Σημειωτέον ότι με την Μικρασιατική καταστροφή του 1922 και την μαζική άφιξη Χριστιανών προσφύγων μεταβάλλεται ο συσχετισμός των μειονοτήτων στον πληθυσμό της πόλης. Με τη σημερινή μορφή της η πλατεία διαμορφώθηκε με βασιλικό διάταγμα της 28ης Μαρτίου του 1963 και ο κοινόχρηστος χώρος περιήλθε στην ιδιοκτησία του Δήμου Θεσσαλονίκης. Παρότι σύμφωνα με το ισχύον πολεοδομικό σχέδιο η πλατεία ορίζεται ως χώρος πρασίνου, από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 η πλατεία Ελευθερίας λειτουργούσε, παράνομα, ως ιδιωτικό πάρκινγκ αποδίδοντας στον Δήμο Θεσσαλονίκης ένα (καλό;) ενοίκιο. Επί δημαρχίας Μπουτάρη, στην ομάδα του οποίου ανήκε κι ο σημερινός Δήμαρχος, αποφασίζεται η παύση της λειτουργίας του πάρκινγκ και η ανάπλαση της πλατείας σε πάρκο πρασίνου και μνήμης για τους Εβραίους κατοίκους της Θεσσαλονίκης, ήρωες και θύματα του Ολοκαυτώματος.

Σκοπός αυτής της απόφασης ήταν να διατηρηθεί ζωντανή στη μνήμη των πολιτών της πόλης μας το γεγονός ότι στην πλατεία αυτή οι Γερμανοί κατακτητές το Σάββατο 11 Ιουλίου του 1942 συγκεντρώνουν τους άρρενες Εβραίους Θεσσαλονικείς από 18 έως 45 ετών και τους υποχρεώνουν κάτω από τον καυτό καλοκαιρινό ήλιο να εκτελούν γυμναστικές ασκήσεις, χτυπώντας βάναυσα όσους δεν άντεχαν. Κατόπιν τους απογράφουν με πρόθεση να τους εντάξουν σε προγράμματα καταναγκαστικής εργασίας. Από το μαύρο αυτό Σάββατο έχουμε δηλαδή την απαρχή των δεινών των Εβραίων της Θεσσαλονίκης που όπως γνωρίζουμε κορυφώνονται με την θανάτωση, κυρίως στο Άουσβιτς-Μπιρκενάου, του 94% των σχεδόν πενήντα χιλιάδων Εβραίων κατοίκων της πόλης. Στη μνήμη των νεκρών αυτών η πόλη έστησε, στα μέσα της δεκαετίας του 1990, μνημείο στη συμβολή των οδών Καραμανλή και Παπαναστασίου. Το άγαλμα που σχεδίασαν οι αδελφοί Glid αποτελεί ένα σύμπλεγμα ανθρώπινων σωμάτων και φλογών που σχηματίζει μιαν εφτάφωτη λυχνία. Στις αρχές του αιώνα μας αποφασίστηκε, για εύλογους λόγους, η μεταφορά του μνημείου στο κάτω δεξιά άκρο της πλατείας Ελευθερίας στη συμβολή της λεωφόρου Νίκης και της οδού Ελευθερίου Βενιζέλου. Η απόφαση της δημοτικής αρχής Μπουτάρη για την ανάπλαση σε πάρκο μνήμης συνοδευόταν και από την χρηματοδότηση του έργου με δημοτικά κονδύλια, δηλαδή το έργο το πληρώσαμε όλοι οι δημότες της Θεσσαλονίκης, ανεξαρτήτως θρησκεύματος. Το έργο δεν ολοκληρώθηκε μέχρι τον Μάιο 2019 οπότε κι αλλάζει και η ηγεσία στον Δήμο της πόλης μας. Ο νέος Δήμαρχος, προφανώς αδιαφορεί για την προαποφασισμένη ανάπλαση, με αποτέλεσμα να φτάσουμε στις αρχές Δεκεμβρίου του 2021 με το έργο τελματωμένο.

Οπότε η «αισθητική» του Δημάρχου Ν. Ζέρβα τον ωθεί να αφαιρέσει τις λαμαρίνες που περιβάλλουν την πλατεία και κυριολεκτικά εν μιά νυκτί να την μετατρέψει εκ νέου σε πάρκινγκ, δημοτικό αυτή τη φορά. Μαζί με τις λαμαρίνες «έφυγαν» και τα δέντρα της πλατείας τα οποία υποθέτουμε ότι προσέβαλαν κι αυτά την «αισθητική» του Δημάρχου. Έκτοτε το πάρκινγκ λειτουργεί ανελλιπώς με μόνη λαμπρή εξαίρεση την παύση της λειτουργίας του την Κυριακή 29 Ιανουαρίου 2022.

Την Κυριακή εκείνη στην πλατεία Ελευθερίας από τις 12:00 το μεσημέρι μέχρι περίπου στις 13:30 τελέσθηκε επίσημη τελετή για τα θύματα του Ολοκαυτώματος. Μεταξύ των λοιπών επισήμων ομιλητών κι ο Δήμαρχος Θεσσαλονικέων ο οποίος μας διαβεβαίωσε για την διατρανωμένη απόφασή του να εκτελεσθεί η προειλημμένη ανάπλαση σε πάρκο μνήμης. Έκτοτε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και σε ελάχιστα περιοδικά κι εφημερίδες υπάρχουν φωνές που ζητούν την παύση λειτουργίας του πάρκινγκ και την άμεση ανάπλαση. Η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης υπέκυψε στον εκβιασμό να πληρώσει, εκ νέου!, την δαπάνη του έργου. Στο Φεστιβάλ κινηματογράφου του Βερολίνου, την Μπερλινάλε, παίχτηκε και έκανε εντύπωση η ταινία των Σύλλα Τζουμέρκα και Χρήστο Πάσσαλη με τίτλο Η ΠΟΛΗ ΚΑΙ Η ΠΟΛΗ. Η ταινία αυτή διατρέχει την Ιστορία της Θεσσαλονίκης στα τελευταία εβδομήντα χρόνια. Αναπόφευκτα μιλά και για τους Εβραίους της πόλης και την πλατεία Ελευθερίας. Έως και σήμερα (23/2/2022) η πλατεία Ελευθερίας συνεχίζει να λειτουργεί ως πάρκινγκ. Μια αχτίδα ελπίδας η σημερινή ανάρτηση στο facebook της βουλευτίνας και δημοτικής συμβούλου Θεσσαλονίκης. Σύμφωνα με αυτή την ανάρτηση προτάθηκε στην Διοίκηση και το δημοτικό συμβούλιο η αξιοποίηση της ταινίας των Τζουμέρκα – Πάσσαλη με την διοργάνωση προβολής της στην πλατεία Ελευθερίας. Ας είμαστε αισιόδοξοι παρόλο που τίποτε δεν μας το επιτρέπει.

*Ο Σάμης Ταμπώχ είναι ζωγράφος από τη Θεσσαλονίκη