Πάμπλο Νερούντα μια από τις μεγαλύτερες μορφές λατινοαμερικάνικης ποίησης

Γράφει η Χρ.

Πάμπλο Νερούντα, φιλολογικό ψευδώνυμο του Ρικάρδο Νεφταλί Ρέγες Μπασοάλτο.

Το επώνυμό του το πήρε από τον Τσέχο συγγραφέα και ποιητή Γιαν Νερούντα και το μικρό του όνομα από τον Γάλλο ποιητή Πωλ Βερλέν . Ήταν μια αντίδραση στον πατέρα του, ο οποίος δεν ήθελε να γράφει.

Μια από τις πιο μεγάλες μορφές της σύγχρονης λατινοαμερικάνικης ποίησης και, χωρίς αμφιβολία, ο πιο διαδεδομένος ποιητής ολόκληρης της αμερικανικής ηπείρου. Σύμφωνα δε με τον συγγραφέα Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ,θεωρείται ο σημαντικότερος ποιητής του 20ου αιώνα.

Γεννήθηκε στη Χιλή, 12 Ιουλίου 1904 και πέθανε 23 Σεπτεμβρίου του 1973. Σύμφωνα δε με τον βοηθό και οδηγό του Μανουέλ Αράγια, ο Νερούντα δολοφονήθηκε με θανατηφόρα ένεση από το καθεστώς Πινοσέτ.

Από πολύ νεαρή ηλικία άρχισε να διαβάζει λατινοαμερικάνους και Ευρωπαίους συγγραφείς. Στο γυμνάσιο είχε καθηγήτρια τη σπουδαία Χιλιανή συγγραφέα και κάτοχο αργότερα βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Γκαμπριέλα Μιστράλ, η οποία τον μύησε στην κλασσική ρώσικη λογοτεχνία.

Ξεκίνησε ως σουρεαλιστής ποιητής , αλλά μετά χρησιμοποίησε απλούστερους τρόπους έκφρασης, που σ’ αυτούς αλλά και στην κομμουνιστική ιδεολογία του, οφείλει την παγκόσμια διάδοση της ποίησής του. Στράτευσε την ποίησή του για να τεθεί στην υπηρεσία των βασανισμένων και κατατρεγμένων ανθρώπων.

Ο ίδιος λέει;

Θυμάμαι στα παιδικάτα μου

τους εργάτες

του τραίνου που δούλευε ο πατέρας μου

τους οργίλους γιούς

του ύπαιθρου, ελάχιστα

ντυμένους και

με κουρέλια,

με κακοπαθιασμένες όψες

από τη βροχή ή την άμμο,

τα μέτωπα χωρισμένα από άγριες ουλές,

κι εκείνοι μου φέρναν

αυγά πιτσιλωτά από πέρδικες

χρυσοπράσινους μπούμπουλους,

σκαθάρια με χρώμα φεγγαρίσιο,

κι όλος αυτός ο θησαυρός

από τα γιγάντια βασανισμένα

χέρια

στα δικά μου παιδικά χέρια,

κι όλο αυτό

με έκανε να γελάω

και να κλαίω,

με έκανε να σκέφτομαι

και να τραγουδάω

εκεί κάτω, στα δάση

τα βροχόλουστα

της παιδικής μου

ζωής.

Στην εφηβεία του είχε περισσότερο αναρχικές ιδέες, αλλά την μεγάλη στροφή θα την κάνει με την ισπανική επανάσταση και την δολοφονία του φίλου του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. Στο «Ένα τραγούδι για τον Μπολιβάρ» λέει:

...τι χρώμα το ρόδο που θα σπείρουμε στην ψυχή σου;

Άλικο θα ‘ναι το ρόδο να θυμάται την περπατησιά σου.

Τι θα ‘ναι τα χέρια που θ’ αγγίζουν τις στάχτες σου.

άλικα θα ‘ναι τα χέρια που θα γεννιούνται στις στάχτες σου

Και τι θα ‘ναι ο σπόρος της νεκρής σου καρδιάς;

Άλικος θα ‘ναι ο σπόρος της ζωντανής σου καρδιάς.

Και σήμερα ένας κύκλος χεριών σε περιβάλλει.

Πλάι στο χέρι μου βρίσκεται άλλο, κι άλλο πλάι σ’ εκείνο,

κι άλλα ακόμη, ως τα βάθη της σκοτεινιασμένης ήπειρος.

Κι ακόμα ένα χέρι , άγνωστο σε μένα

έρχεται Μπολιβάρ, να σφίξει το δικό σου.

Από το Τερουέλ, τη Μαδρίτη, τη Χαράμα, τον Έβρο

απ’ τις φυλακές, τον αγέρα, τους σκοτωμένους της Ισπανίας.

Από το 1921 και μετά και κατά την διάρκεια των σπουδών του άρχισε να εκδίδει ποιήματά του. Επειδή όμως τα έσοδά του δεν αρκούσαν για να ζήσει, αποφάσισε να μπει στο διπλωματικό σώμα. Αυτό του έδωσε την ευκαιρία να ταξιδέψει ανά τον κόσμο και να δει την αθλιότητα, την φτώχεια και την καταπίεση που υφίστανται ο άνθρωποι.

Το 1938, κατά τη διάρκεια που ήταν πρόξενος στο Παρίσι, βοήθησε 2000 Ισπανούς εξόριστους ν’ αρχίσουν μια νέα ζωή στη Χιλή, στέλνοντάς τους με το πλοίο «Winnipeg».

Όταν ο πρόεδρος Γκονζάλες Βιδέλα απαγόρευσε τον κομμουνισμό στη Χιλή, εκδόθηκε ένταλμα σύλληψης εναντίον του. Κρυβόταν για αρκετό καιρό σε σπίτια φίλων του, μέχρι που κατάφερε και πέρασε στην Αργεντινή και από εκεί στην Ευρώπη όπου έζησε από το 1948 έως το 1952.

Ανάμεσα στα μέρη που έζησε ήταν και το νησί Κάπρι στην Ιταλία. Από αυτή την εποχή είναι εμπνευσμένη και η ταινία «ο ταχυδρόμος». Κατά τη διάρκεια της παραμονής του εκεί ενημερώνεται πως μπορεί να γυρίσει πίσω στη Χιλή.

Ο ίδιος για το έργο του λέει:

Έχω για τη ζωή μιαν αντίληψη δραματική και ρομαντική. Ο,τι δεν αγγίζει βαθιά την ευαισθησία μου δεν με ενδιαφέρει. Όσον αφορά την ποίηση, στην πραγματικότητα καταλαβαίνω πολύ λίγα πράγματα. Γι’ αυτό συνεχίζω με τις αναμνήσεις της παιδικής ηλικίας. Ίσως απ’ αυτά τα φυτά, τη μοναξιά, τη σκληρή ζωή, βγαίνουν οι μυστικές, αληθινά βαθιές «Ποιητικές Πραμάτειες» που κανείς δεν μπορεί να διαβάσει, γιατί κανείς δεν τις έγραψε. Η ποίηση διδάσκεται βήμα-βήμα ανάμεσα στα πράγματα και στις υπάρξεις, χωρίς να τα χωρίσουμε, αλλά ενώνοντάς τα με την ανιδιοτελή απλωσιά της αγάπης.

Αλλά οι ιδέες του, τα αισθήματα, τα πιστεύω του φαίνονται καθαρά μέσα από τα ποιήματά του. Αξίζει κανείς να σταθεί και να κοιτάξει τους στίχους του για να δει βαθιά μέσα του πόσο αγάπησε τον άνθρωπο που μοχθούσε για να βγάλει το ψωμί του, τους αγώνες του που συχνά τον έφερναν αντιμέτωπο με το θάνατο ή τη φυλακή. Ο Νερούντα είναι διεθνιστής, άθεος και πεπεισμένος ότι ο άνθρωπος θα θριαμβεύσει μέσα απ’ όλες τις δυσκολίες.

Στη συλλογή « Τα σταφύλια και ο άνεμος» γράφει:

Μόνο ο άνθρωπος.

Δεν ξέρω πως τον λένε.

Ήταν τόσο φτωχός

όσο κι εγώ, είχε

μάτια σαν τα δικά μου

και μ’ αυτά

ξάνοιγε το δρόμο

για να περάσει

κι άλλος άνθρωπος.

Και να ‘μαι

Γι’ αυτό υπάρχω.

Πιστεύω

πως δεν θα συναχτούμε

στα ύψη.

Πιστεύω

πως κάτω από το χώμα

δε μας περιμένει

τίποτα,

αλλά επάνω

στη γη

πηγαίνουμε μαζί.

Η ενότητά μας

βρίσκεται

πάνω στη γη.

Σε άλλο ποίημα στην ίδια συλλογή γράφει:

Γι’ αυτό

κάθε νύχτα

πιστεύω στην ημέρα,

κι όταν διψάω

πιστεύω στο νερό,

γιατί πιστεύω

στον άνθρωπο.

Πιστεύω πως ανεβαίνουμε

το τελευταίο σκαλί.

Από κει θα δούμε

την αλήθεια

μοιρασμένη,

την απλότητα

αποκαταστημένη

πάνω στη γη,

το ψωμί και το κρασί

για όλους.

Στο ποίημα ο «Γυρισμός» που γράφτηκε το 1944 γράφει:

« Η αλήθεια είναι πιο ψηλά απ’ το φεγγάρι.

Την βλέπουν σαν να ήταν μέσα σ’ ένα μαύρο καράβι

οι άντρες των μεταλλείων όταν κοιτάνε τη νύχτα.

Στο μοιρασμένο τραγούδι γράφει:

Εγώ είδα.

όπου κι αν βρέθηκα

ακόμα και στ’ αγκάθια

που θέλησαν να με πληγώσουν,

βρήκα πως ένα περιστέρι

πετούσε ράβοντας

την καρδιά μου με άλλες καρδιές.

Βρήκα παντού

ψωμί, κρασί, φωτιά, χέρια,

στοργή.

……………..

Το ίδιο όπως και η γη

ανήκω κι εγώ σε όλους.

Δεν υπάρχει ούτε μια

σταγόνα μίσος σ’ ολόκληρο

το στήθος μου. Ανοιχτά

πηγαίνουν τα χέρια μου

μοιράζοντας τα σταφύλια

στον άνεμο.

……

είθε ο έρωτας να μας

υπερασπίζει.

……………

Είθε να μοιράζεται

κάθε τραγούδι

στη γη.

Είθε να φουντώνουν

τα τσαμπιά. Να τα

διαδίνει ο άνεμος.

Αμήν.

Αξιοσημείωτο είναι ακόμη ότι πολλά ποιήματα του είναι αφιερωμένα σε εργάτες που σκοτώθηκαν όπως το «ΑΝΤΩΝΙΝΟ ΜΠΕΡΝΑΛΕΣ, ΨΑΡΑΣ, ΚΟΛΟΜΒΙΑ ή το Η ΓΗ ΟΝΟΜΑΖΕΤΑΙ ΧΟΥΑΝ ΚΡΙΣΤΟΜΠΑΛ ΜΙΡΑΝΤΑ, ΑΠΟΞΗΡΑΝΤΗΣ ΝΙΤΡΟΥ,ή το ΛΟΥΙΣ ΚΟΡΤΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΟΚΑΠΙΛΙΑ όπου περιγράφει τη ζωή τους και τις συνθήκες θανάτου τους.

Πέρα όμως από την στρατευμένη ποίηση , ο Νερούδα ήταν και ένας εξαίρετος ερωτικός ποιητής. Ένα συναίσθημα που τραγούδησε σε πολλές συλλογές με μοναδικό λυρικό πάθος.

Στο «απελπισμένο τραγούδι» λέει:

Αχ! γυναίκα, δεν ξέρω πως, μπόρεσες να με χωρέσεις εντός σου,

μέσ’ την γη της ψυχής σου, και τον σταυρό των μπράτσων σου.

στο ΕΔΩ Σ’ ΑΓΑΠΩ γράφει:

Εδώ σ’ αγαπώ και μάταια σε κρύβει ο ορίζοντας.

Σ’ αγαπώ ακόμα και μέσα σ’ αυτά τα ψυχρά πράγματα

Μερικές φορές πηγαίνουν τα φιλιά μου σ’ αυτά τα βαρειά καράβια,

που τρέχουν μέσα στη θάλασσα ως εκεί που δεν φτάνουν.

…….

Και όπως εγώ σ’ αγαπάω , τα πεύκα μεσ’ τον άνεμο,

θέλουν να τραγουδήσουν τ’ όνομά σου με τα συρμάτινα φύλλα τους.

Του δόθηκαν πολλά βραβεία μεταξύ των οποίων το βραβείο Λένιν και το βραβείο Νόμπελ το 1971. Όταν πήγε στη Στοκχόλμη να παραλάβει το βραβείο ήταν ήδη άρρωστος με καρκίνο του προστάτη. Υπήρξαν πολλές αντιδράσεις στο ότι δόθηκε βραβείο Νόμπελ σ’ ένα κομμουνιστή.

Αφηγείται ο ίδιος για τη στιγμή εκείνη στ’ απομνημονεύματά του.

«Ο γηραιός μονάρχης έμεινε περισσότερο χρόνο μαζί μου από ότι με τους υπόλοιπους, σφίγγοντας το χέρι μου με προφανή συμπάθεια. Ίσως θυμήθηκε τη στάση των παλαιών ευγενών της αυλής προς τους γελωτοποιούς»

Το 1969 το Κομμουνιστικό κόμμα της Χιλής τον προτείνει για πρόεδρο στις εκλογές αλλά αυτός αντιπροτείνει τον Σαλβατόρ Αλιέντε με το σκεπτικό να κατέβει η Λαϊκή Ενότητα μ’ ένα υποψήφιο.

Άρρωστο τον βρίσκει στο σπίτι του το πραξικόπημα του Πινοσέτ, και η είδηση του θανάτου του Αλιέντε τον καταρρακώνει. Μεταφέρεται στο νοσοκομείο όπου και πεθαίνει λίγες μέρες μετά.

Μετά το θάνατό του οι άνδρες του Πινοσέτ μπαίνουν στο σπίτι του και καταστρέφουν τα πάντα. Η κηδεία του υπήρξε μεγαλειώδης. Χιλιάδες κόσμος παρά την τρομοκρατία. Πολλοί κομμουνιστές πήγαν στην κηδεία και συνελήφθησαν λίγο μετά. Ο κόσμος τραγουδούσε τη Διεθνή και το ύμνο της Unidad Popular.

Για επίλογο θα γράψω τους στίχους μέσα από τους οποίους τον αγάπησα εγώ.

Στο ποίημα Ο ΘΑΝΑΤΟΣ γράφει:

Ξαναγεννήθηκα πολλές φορές, απ’ το βάθος

των αφανισμένων αστεριών, ξαναφτιάχνοντας το νήμα,

της αιωνιότητας που πλήθυνα με τα χέρια μου,

και τώρα πάω να πεθάνω, χωρίς τίποτα περισσότερο, με χώμα

πάνω στο σώμα μου, το προορισμένο να είναι χώμα.

δεν αγόρασα ένα οικόπεδο τ’ ουρανού που πουλούσαν οι παπάδες,

ούτε δέχτηκα σκοτάδια

που ο μεταφυσικός κατασκεύαζε

για τους αμέριμνους δυνατούς.

Θέλω να είμαι στο θάνατο με τους φτωχούς

που δεν είχαν καιρό να τον σπουδάσουν,

ενώ τους ράβδιζαν αυτοί που έχουν διαιρέσει

και τακτοποιήσει τον ουρανό.

Έχω έτοιμο το θάνατό μου σαν φορεσιά

που με περιμένει, απ’ το χώμα που αγαπάω,

απ’ την έκταση που ανώφελα αναζήτησα, και από το βάθος που έχω ανάγκη.

Όταν ο έρωτας ξοδεύτηκε σ’ ολοφάνερη ύλη

κι ο αγώνας αποδυναμώνει τα σφυριά

μέσα σ’ άλλα χέρια από στρατευμένη δύναμη

έρχεται να σβήσει ο θάνατος τα σημάδια

που χτίσανε τα σύνορά σου.

Στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν έχουν παρθεί από την «Βικιπαίδεια»

Τα δε ποιήματα είναι από τις εκδόσεις «Ζυγός» με τίτλο «ΝΕΡΟΥΔΑ» σε μετάφραση Δανάης Στρατηγοπούλου. ( η Δανάη Στρατηγοπούλου είναι η γνωστή τραγουδίστρια Δανάη, η οποία ήταν φίλη του Νερούδα και μεταφράστρια του έργου του.)

Επίσης χρησιμοποιήθηκε Το βιβλίο από τις εκδόσεις αφων Τολίδη 1975 με τίτλο PABLO NERUDA ΠΟΙΗΜΑΤΑ σε μετάφραση της Άννας Παπαδημήτρη.