Το Παλαιστινιακό Κομμουνιστικό Κόμμα στο Μεσοπόλεμο

Η μετάφραση αυτού άρθρου έχει ως στόχο τον εμπλουτισμό του αρχείου του shades με ιστορικά στοιχεία πάνω στο ζήτημα της εμπλοκής των εβραϊκών κοινοτήτων στο πρώιμο κομμουνιστικό κίνημα. Σε κάθε περίπτωση, η δημοσίευση του συγκεκριμένου άρθρου γίνεται κριτικά και έχει ως στόχο να λειτουργήσει ως αφορμή για την παραπέρα μελέτη των ιστορικών στοιχείων σε ένα τόσο σύνθετο ζήτημα.

Η μετάφραση έγινε από εδώ: https://www.rosalux.de/en/publication/id/40921/the-palestinian-communist-party-in-the-interwar-period

Του Mario Kessler*

Το σημερινό Κομμουνιστικό Κόμμα του Ισραήλ αναφέρει τον Μάρτιο του 1919 ως τον μήνα ίδρυσής του[1]. Οι ρίζες του, ωστόσο, βρίσκονται στο εβραϊκό εργατικό κίνημα της Ανατολικής Ευρώπης στις αρχές του εικοστού αιώνα και δεν μπορούν να διαχωριστούν από δύο διαφορετικές γραμμές εξέλιξης στο διεθνές εργατικό κίνημα: το εβραϊκό εργατικό κίνημα στη Σοβιετική Ρωσία στα χρόνια αμέσως μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση και τις σχέσεις μεταξύ κομμουνιστών και σοσιαλιστών σιωνιστών στο πλαίσιο της αναδυόμενης Κομμουνιστικής Διεθνούς. Και οι δύο αυτές πτυχές πρέπει να ληφθούν υπόψη σε κάθε ανάλυση των περίπλοκων και αντιφατικών ιστορικών διαδικασιών που οδήγησαν στη συγκρότηση ενός Κομμουνιστικού Κόμματος στην Παλαιστίνη και σημάδεψαν την πολιτική του – η τελευταία, φυσικά, επισκιάζεται όλο και περισσότερο από την αραβοεβραϊκή σύγκρουση στην Εντολοδόχο Παλαιστίνη.

Αριστερός Σιωνισμός και Κομμουνισμός

Στις αρχές του εικοστού αιώνα, οι σοσιαλιστές είχαν αρχίσει να πιστεύουν ότι ο μετασχηματισμός της καπιταλιστικής σε σοσιαλιστική κοινωνία, που φαινόταν εφικτός στο εγγύς μέλλον, θα γκρέμιζε και τα κοινωνικά εμπόδια που χώριζαν Εβραίους και μη Εβραίους. Η διαδικασία της εβραϊκής αφομοίωσης, η οποία είχε ξεκινήσει από την καπιταλιστική κοινωνία στη Δυτική Ευρώπη, θα αποκτούσε μια νέα ποιότητα υπό τον σοσιαλισμό, αποτελώντας μέρος της γενικής συγχώνευσης των εθνών. Την άποψη αυτή συμμερίζονταν επίσης πολλά δυτικά μορφωμένα μέλη της εβραϊκής διανόησης στην Ανατολική Ευρώπη. Ως αντίπαλοι του αντισημιτικού καθεστώτος του Τσάρου, θεωρούσαν την ενσωμάτωση των Εβραίων στο εργατικό κίνημα ως προϋπόθεση και συστατικό στοιχείο μιας επιτυχημένης επαναστατικής πολιτικής. Η Γενική Εβραϊκή Εργατική Ομοσπονδία της Λιθουανίας, της Πολωνίας και της Ρωσίας, που ιδρύθηκε το 1897, αντέκρουσε αυτή την άποψη, υποστηρίζοντας ότι η πολιτισμική μοναδικότητα των Εβραίων στην Ανατολική Ευρώπη καθιστούσε αδύνατη την αφομοίωση, ιδίως από τη στιγμή που ο αντισημιτισμός μεταξύ όλων των τάξεων των μη Εβραίων (συμπεριλαμβανομένων των εργατών) αποτελούσε σοβαρό εμπόδιο για την ενσωμάτωση. Επίσης, δεν έβλεπαν πώς ήταν δυνατόν οι Εβραίοι να ανταλλάξουν τα εθνικά τους χαρακτηριστικά με ένα αφηρημένο ιδανικό, το οποίο οι μη εβραίοι σοσιαλιστές δεν ήταν καν σε θέση να προσδιορίσουν με ακρίβεια. Ένας Εβραίος που είχε συνείδηση της εθνικότητάς του, έλεγε η Bund, μπορούσε να αγωνιστεί για τον σοσιαλισμό όσο οποιοσδήποτε άλλος.

Ωστόσο, είτε υποστήριζαν την εβραϊκή αφομοίωση στην Ανατολική Ευρώπη είτε αντιδρούσαν σε αυτήν, οι σοσιαλιστές συμφωνούσαν μεταξύ τους ότι η εβραϊκή μετανάστευση, ενώ θα έπρεπε να είναι μια νομικά διαθέσιμη επιλογή, δεν μπορούσε να αντικαταστήσει τον αγώνα για την κοινωνική χειραφέτηση των Εβραίων στην Ανατολική Ευρώπη.

Η σιωνιστική προσέγγιση της λύσης του εβραϊκού ζητήματος κατέληξε σε εντελώς διαφορετικά συμπεράσματα. Αναδυόμενος ως πολιτικό κίνημα στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, ο Σιωνισμός ήταν μια αντίδραση στα εθνικιστικά και ως επί το πλείστον αντισημιτικά πολιτικά κινήματα στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, τα οποία διεκδικούσαν ιστορικά νομιμοποιημένα δικαιώματα σε συγκεκριμένα εδάφη. Η αντίληψη του Σιωνισμού που τελικά επικράτησε έβλεπε το μέλλον των Εβραίων στην Παλαιστίνη. Οι πρώτοι σιωνιστές διανοούμενοι και πολιτικοί προέκυψαν από την αστική τάξη της Κεντρικής Ευρώπης. Ωστόσο, το κίνημα βρήκε τη μαζική του βάση ανάμεσα στους Εβραίους προλετάριους της Ρωσικής Αυτοκρατορίας (συμπεριλαμβανομένης της Πολωνίας του Κογκρέσου) και της Ρουμανίας, οι οποίοι καταπιέζονταν διπλά: τόσο εθνικά όσο και κοινωνικά.

Αλλά τόσο πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο όσο και μεταξύ των πολέμων, ο Σιωνισμός ήταν ένα ισχυρό μειονοτικό ρεύμα μεταξύ των Εβραίων της Ανατολικής Ευρώπης. Πέτυχε την κινητήρια δύναμή του μέσω ενός συνδυασμού σιωνιστικών και σοσιαλιστικών ιδεών, αναγγέλλοντας ως στόχο την ίδρυση ενός σοσιαλιστικού εβραϊκού κράτους στην Παλαιστίνη. Ο σημαντικότερος υποστηρικτής αυτής της ιδέας, ο Ber Borochov (ο οποίος πέθανε σε νεαρή ηλικία), ίδρυσε επίσης το κόμμα Poale Zion (Εργάτες της Σιών) στη Ρωσία το 1905. Σχετικές οργανώσεις ιδρύθηκαν στην Αυστρία, τη Ρουμανία, την Αγγλία και άλλες χώρες και ενώθηκαν το 1907 για να σχηματίσουν την Παγκόσμια Ομοσπονδία της Poale Zion.

Οι ρωσικές επαναστάσεις του 1917 έθεσαν το ερώτημα αν μια σοσιαλιστική επανάσταση θα μπορούσε να επιλύσει το εβραϊκό ζήτημα -την υπέρβαση του αντισημιτισμού και την επίτευξη πολιτικών δικαιωμάτων για τους Εβραίους- στην Ανατολική Ευρώπη. Στον εμφύλιο πόλεμο, οι “λευκοί” στρατοί χρησιμοποίησαν συχνά τον αντισημιτισμό ως όπλο στη μάχη κατά της κυβέρνησης των Μπολσεβίκων. Σε αυτή την απελπιστική κατάσταση, πολλοί Εβραίοι είδαν τον Κόκκινο Στρατό ως τη μόνη τους ελπίδα. Οι στρατιώτες του, επίσης, ήταν υπεύθυνοι για αντιεβραϊκά πογκρόμ, αλλά σε σαφώς μικρότερο βαθμό από ό,τι οι “λευκοί”. Έτσι, ένας αυξανόμενος αριθμός Εβραίων πήρε το μέρος των Μπολσεβίκων κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Οι εξελίξεις αυτές είχαν εκτεταμένες επιπτώσεις στην εξέλιξη τόσο του εβραϊκού σοσιαλισμού όσο και στην ιστορία της Κομιντέρν.

Η Οκτωβριανή Επανάσταση και ο ρωσικός εμφύλιος πόλεμος οδήγησαν σε ιδεολογική διάσπαση μεταξύ των σοσιαλιστικών σιωνιστικών κομμάτων, από τα οποία το Poale Zion ήταν μακράν το σημαντικότερο, και του “αστικού” σιωνισμού. Το κίνημα Poale Zion διασπάστηκε και εσωτερικά, τόσο εντός όσο και εκτός Ρωσίας, συμπεριλαμβανομένης της Παλαιστίνης. Τον Μάρτιο του 1919 η φιλομπολσεβίκικη μειοψηφία ενώθηκε με αριστερούς σιωνιστές που ζούσαν ήδη εκεί, για να σχηματίσουν μια νέα ομάδα: το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα (Mifleget Poalim Sozialistiim, MPS)[2] Σε συνέδριο τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, το κόμμα ανακοίνωσε την προθυμία του να ενταχθεί στην Κομιντέρν και να αγωνιστεί για την ίδρυση ενός σοσιαλιστικού-κομμουνιστικού εβραϊκού κράτους στην Παλαιστίνη.

Αλλά η Κομιντέρν δεν έβλεπε στο σιωνισμό παρά ένα πλάσμα της εβραϊκής μικροαστικής τάξης και των αποπροσανατολισμένων διανοουμένων. Επέκρινε τη σιωνιστική αντίληψη ότι η Παλαιστίνη ήταν μια ακατοίκητη χώρα που περίμενε -κατά κάποιο τρόπο- απλώς την εβραϊκή μετανάστευση και προέβλεψε αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ Εβραίων και Αράβων. Η Κομιντέρν περιέγραψε τον Σιωνισμό ως εργαλείο του βρετανικού ιμπεριαλισμού και χαρακτήρισε επίσης την αριστερή πτέρυγα του Σιωνισμού ως αντικομμουνιστικό κίνημα με σοσιαλιστική ή και κομμουνιστική μεταμφίεση.

Ωστόσο, οι Σιωνιστές του Ποάλε θεωρούσαν την αρνητική αξιολόγηση του Σιωνισμού από την Κομιντέρν ως ένα απλώς προσωρινό λάθος που θα διορθωνόταν σύντομα, όταν οι Σιωνιστές εργάτες του Ποάλε θα ενίσχυαν τους διεθνείς κομμουνιστικούς στρατούς στην Ανατολική Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 1920, στο παγκόσμιο συνέδριο της Poale Zion, ένα σημαντικό τμήμα της υπάρχουσας ομοσπονδίας διασπάστηκε και ίδρυσε την Αριστερή Poale Zion (Poalei Zion Semol) με την πρόθεση να ενταχθεί στην Κομιντέρν ως διεθνής εβραϊκός τομέας. Το παλαιστινιακό τμήμα της, το MPS, θεωρούσε τον εαυτό του ως τον πυρήνα της παγκόσμιας ομοσπονδίας της Αριστεράς και προέτρεψε την Κομιντέρν να συμμετάσχει σε διαπραγματεύσεις που υποτίθεται ότι θα οδηγούσαν στην είσοδο του MPS ως εθνικό τμήμα για την Παλαιστίνη, το οποίο όμως θα εκπροσωπούσε και τα συμφέροντα των Εβραίων εργατών της διασποράς.

Μετά από παρατεταμένες διαπραγματεύσεις, το αποκορύφωμα των οποίων ήταν μια έντονη συζήτηση στο Δεύτερο Παγκόσμιο Συνέδριο της Κομιντέρν το 1920, η Κομιντέρν απέρριψε αυτή και άλλες προτάσεις. Αποδέχτηκε μόνο τις ατομικές αιτήσεις των πρώην Πολεμικών Σιωνιστών για την εισδοχή τους στα κομμουνιστικά κόμματα των αντίστοιχων χωρών τους. Τα νέα μέλη έπρεπε να έχουν έρθει σε ρήξη με τον σιωνισμό σε όλες του τις μορφές, συμπεριλαμβανομένου και του σοσιαλιστικού[3].

Το Παλαιστινιακό Κομμουνιστικό Κόμμα πριν από τον Πρώτο Εμφύλιο Πόλεμο του 1929

Στην Παλαιστίνη, το MPS πήρε πλέον το όνομα Παλαιστινιακό Κομμουνιστικό Κόμμα (Miflagah ha-Komunistit ha-Palestinaiit, PCP). Αποτελούνταν από περίπου 450 μέλη. Αφού οι βρετανικές αρχές απαγόρευσαν τις δραστηριότητές του το 1921, το κόμμα αναγκάστηκε να λειτουργήσει παράνομα[4] Τον Σεπτέμβριο του 1922 μια ριζοσπαστική μειοψηφία με επικεφαλής τον Τζόζεφ Μπέργκερ διασπάστηκε και σχημάτισε το Κομμουνιστικό Κόμμα Παλαιστίνης. Επιτέθηκε με σφοδρότητα στο PCP λόγω της υποτιθέμενα διαλλακτικής στάσης του τελευταίου απέναντι στον σοσιαλιστικό σιωνισμό. Τον Φεβρουάριο του 1923, τα μέλη και των δύο κομμάτων αποκλείστηκαν από το Histadrut (ή Γενική Οργάνωση Εργαζομένων στο Ισραήλ). Αυτό τα έφερε και πάλι πιο κοντά. Τον Ιούνιο του 1923 η πλειοψηφία του PCP αποδέχτηκε τη ριζοσπαστική στάση του κύκλου Berger και τα κόμματα συγχωνεύτηκαν. Το επανενωμένο κόμμα αυτοαποκαλούνταν -στα γίντις, τη γλώσσα της διασποράς- Palestinishe Komunistishe Partei – Παλαιστινιακό Κομμουνιστικό Κόμμα (PKP). Στις 8 Μαρτίου 1924, το κόμμα έγινε δεκτό στην Κομιντέρν.

Το κόμμα υιοθέτησε ένα πρόγραμμα γραμμένο από τον Joseph Berger, το οποίο ήρθε σε ρήξη με όλες τις μορφές σιωνισμού, περιγράφοντας το αραβικό εθνικό κίνημα ως “πυλώνα του αγώνα κατά του βρετανικού ιμπεριαλισμού”. Η Κεντρική Επιτροπή αποτελούνταν από τους Wolf Averbach (γραμματέας), Berger (αναπληρωτής του), Moishe Kuperman και Nahum Lestshinsky[5].

Τον Μάρτιο του 1924, ο Μπέργκερ στάλθηκε στη Μόσχα για να ηγηθεί των επιτυχημένων διαπραγματεύσεων για την αποδοχή του κόμματος στην Κομιντέρν. Την ίδια χρονιά, συνεργάστηκε με τον Παλαιστίνιο σύντροφό του Ya’akov Tepper για την ίδρυση ενός λιβανέζικου τμήματος, το οποίο αργότερα έγινε το Κομμουνιστικό Κόμμα Λιβάνου.[6] Για λογαριασμό του PKP ταξίδεψε στην Αίγυπτο, τη Συρία και την Υπεριορδανία, ενώ ο γραμματέας του κόμματος Wolf Averbach συναντήθηκε με τον ηγέτη της συριακής εξέγερσης του 1925-27 κατά της γαλλικής αποικιοκρατίας.[7] Τον Δεκέμβριο του 1924 ο Berger ταξίδεψε για άλλη μια φορά στη Μόσχα, προκειμένου να υποβάλει έκθεση στην Εκτελεστική Επιτροπή της Κομμουνιστικής Διεθνούς (ECCI).

Το κόμμα καταδίκασε τον εποικισμό των αραβικών εδαφών, αλλά αποδέχθηκε το Yishuv, την εβραϊκή κοινότητα στην Παλαιστίνη, θεωρώντας την ανάπτυξή της ως δεδομένο γεγονός και ελπίζοντας έτσι να αυξήσει την πολιτική του επιρροή στον εβραϊκό πληθυσμό. Δηλώθηκε υπέρ της ανεξαρτησίας της Παλαιστίνης και κάλεσε τους Εβραίους και τους Άραβες εργάτες να δράσουν από κοινού στους καθημερινούς αγώνες. Προσπάθησε να “πείσει τους Εβραίους να γυρίσουν την πλάτη τους στον σιωνισμό και ταυτόχρονα να καταστήσει σαφές στους Άραβες ότι οι προοδευτικοί Εβραίοι θα μπορούσαν να γίνουν σύμμαχοί τους και όχι εχθροί τους”[8].

Η Κομιντέρν έβλεπε ως κύριο καθήκον του κόμματος, το οποίο αποτελούνταν αποκλειστικά από Εβραίους, τη στρατολόγηση Αράβων μελών. Αυτός ο προσανατολισμός σύντομα αναφέρθηκε ως “αραβοποίηση”. Ο Joseph Berger, σύνδεσμος μεταξύ της ECCI και του παλαιστινιακού κόμματος, έλαβε επανειλημμένα οδηγίες ότι “η μάζα των Αράβων εργατών πρέπει τώρα να βρίσκεται στο επίκεντρο της εργασίας του PKP”[9].

Ο Μπέργκερ ανακλήθηκε για άλλη μια φορά στη Μόσχα την άνοιξη του 1929. Εκεί είχε μια πεντάωρη συνομιλία με τον Στάλιν στις 5 Μαρτίου. Ο Μπέργκερ ανέλαβε να ενισχύσει τους δεσμούς με την Αραβική Εκτελεστική Επιτροπή και άλλες εθνικιστικές οργανώσεις. Τον Αύγουστο του 1929 επέστρεψε στην Παλαιστίνη για να αναλάβει την ηγεσία του κόμματος, με τον Άβερμπαχ να παραμένει στη Μόσχα.

Εκείνη την εποχή οι μουσουλμανικές αρχές στην Παλαιστίνη προσπαθούσαν να πείσουν τη βρετανική διοίκηση της εντολής να τους εγγυηθεί δικαιώματα επί του Τείχους των Δακρύων (όπως αναφέρεται από τους Εβραίους)[10] Από την πλευρά τους, οι σιωνιστές, και ιδιαίτερα οι δεξιοί αναθεωρητές, απαιτούσαν τον πλήρη έλεγχο του Τείχους, προκειμένου να διασφαλίσουν ότι οι Εβραίοι θα μπορούσαν να προσεύχονται εκεί ανεμπόδιστα. Στις 23 Αυγούστου 1929, υπό την επιρροή του Μουφτή της Ιερουσαλήμ, Χατζ Αμίν αλ Χουσεϊνί, εθνικιστές Άραβες εξαπέλυσαν επιθέσεις εναντίον Εβραίων σε απάντηση στις προκλήσεις των δεξιών Σιωνιστών, οι οποίες κλιμακώθηκαν στον πρώτο εμφύλιο πόλεμο στην Παλαιστίνη. Αλλά οι στόχοι των αραβικών επιθέσεων ήταν κυρίως μη σιωνιστές, μέλη των εβραϊκών κοινοτήτων της Μέσης Ανατολής που ζούσαν στη χώρα για εκατοντάδες χρόνια. Μετά από μια εβδομάδα, τα βρετανικά στρατεύματα έθεσαν την κατάσταση υπό έλεγχο. Είχαν δολοφονηθεί 133 Εβραίοι και 116 Άραβες. Οι περισσότεροι Άραβες σκοτώθηκαν από τη βρετανική στρατιωτική αστυνομία, μερικοί από τη Haganah, την εβραϊκή παραστρατιωτική δύναμη[11]. Η δύναμη αυτοάμυνας του Κομμουνιστικού Κόμματος, η Boyivka, υπό την ηγεσία του Moishe Kuperman, κατάφερε να κρατήσει τον Berger και τον Τσέχο αξιωματούχο της Κομιντέρν Bohumír Šmeral ασφαλείς από τις αραβικές επιθέσεις[12].

Την παραμονή των επιθέσεων, το κόμμα είχε διανείμει ένα φυλλάδιο διατυπωμένο σε ειρηνιστική γλώσσα[13]. Σε μια πρώτη δήλωση, ο Joseph Berger περιέγραψε τις ένοπλες συγκρούσεις ως “εμφύλιο πόλεμο”, ο οποίος, όπως είπε, ήταν αποτέλεσμα της αποικιοκρατίας. Είπε ότι η Βρετανία, φοβούμενη την ενότητα των Αράβων και των Εβραίων εργατών, είχε υποδαυλίσει το ρατσιστικό μίσος προκειμένου να διαιρέσει τις κοινότητες, χρησιμοποιώντας για το σκοπό αυτό τους Άραβες Εφέντες και τους Σιωνιστές ηγέτες[14]. [15] Μια επίσημη ανακοίνωση του κόμματος, γραμμένη κυρίως από τον Μπέργκερ, υπογράμμιζε αυτή τη θέση. Είδε την αιτία των ταραχών στη διαμαρτυρία της εκμεταλλευόμενης και απαλλοτριωμένης μάζας των Αράβων εργατών ενάντια στην επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης, με την οποία η βρετανική αποικιακή διοίκηση είχε καταφέρει να μετατρέψει το αρχικά ριζικά αντιαποικιακό κίνημα σε αντιεβραϊκό πογκρόμ. Οι αντιδραστικοί Εβραίοι και Άραβες ηγέτες είχαν παίξει ο καθένας το ρόλο του στην υποδαύλιση της θρησκευτικής σύγκρουσης μετατρέποντας το Τείχος των Δακρύων σε σύμβολο ενός αγώνα για την εξουσία[15].

Με εντολή της Μόσχας, ωστόσο, ο Μπέργκερ αναγκάστηκε να αναθεωρήσει αυτή την εκτίμηση. Ένα ψήφισμα της ECCI τον Οκτώβριο του 1929 χαρακτήρισε τους αγώνες ως μια αραβική αντιιμπεριαλιστική εξέγερση κατά της Βρετανίας και των Σιωνιστών και απαίτησε την άνευ όρων υποστήριξη του κόμματος προς τους “επαναστάτες Άραβες εργάτες”, ανεξάρτητα από τα εθνικιστικά και θρησκευτικά τους συνθήματα και την υποταγή τους στη βίαιη αντιεβραϊκή πολιτική των μουφτήδων της Ιερουσαλήμ. Η ECCI ερμήνευσε τις συγκρούσεις ως “όξυνση της πάλης μεταξύ του ιμπεριαλισμού και των εργατικών μαζών στις αποικιοκρατικές χώρες”, όπως είχε προβλέψει το έκτο συνέδριο της Κομιντέρν το 1928. Το ψήφισμα της ECCI ήταν εμφατικό: “Έτσι, παρά το γεγονός ότι το κίνημα της εξέγερσης προκλήθηκε έτσι από μια αγγλοσιωνιστική πρόκληση, στην οποία οι Άραβες αντιδραστικοί (οι φεουδάρχες και ο κλήρος) προσπάθησαν να απαντήσουν με ένα πογκρόμ- παρά το γεγονός ότι στο αρχικό του στάδιο βρισκόταν υπό αντιδραστική ηγεσία, ήταν ένα εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, ένα αντιιμπεριαλιστικό, αμιγώς αραβικό κίνημα και στην κοινωνική του σύνθεση ένα αγροτικό κίνημα”. Το ψήφισμα επέκρινε την ηγεσία του κόμματος για την αποτυχία της να προβλέψει την εξέγερση και για την υποτίμηση του επαναστατικού δυναμικού των αραβικών μαζών. Είδε την αιτία αυτών των λαθών στην αδυναμία της ηγεσίας του κόμματος να κερδίσει την υποστήριξη αραβικών στελεχών ικανών να αναλάβουν την ηγεσία του PKP[16].

Ο Berger απέδωσε τις ταραχές στην άρνηση της Histadrut να δεχτεί αραβικά μέλη. Αυτό είχε οδηγήσει τους δυσαρεστημένους ανθρώπους να πέσουν πίσω από την ηγεσία των “προδοτικών φεουδαρχικών-αστικών ηγετών και να βοηθήσουν στην ενίσχυση της συμμαχίας τους με τον ιμπεριαλισμό”[17].[18] Ξένοι παρατηρητές, ωστόσο, παρατήρησαν “όχι αμελητέα πρόοδο” στην “μπολσεβίκικη προπαγάνδα” μεταξύ των Αράβων εργατών[18].

Η βρετανική διοίκηση κατέστειλε την εξέγερση και χρησιμοποίησε την ευκαιρία για να οργανώσει ένα κύμα διώξεων: αρκετές εκατοντάδες μέλη του ΚΚ απελάθηκαν από την Παλαιστίνη. Οι περισσότεροι από αυτούς πήγαν στη Σοβιετική Ένωση, όπου αρκετοί από αυτούς έπεσαν θύματα σταλινικών αντιποίνων[19].

Το αποτυχημένο μοντέλο του Διακρατικού Κόμματος

Το αποδεκατισμένο κόμμα προσπάθησε να αναδιοργανωθεί. Η Κεντρική Επιτροπή που εξελέγη τον Δεκέμβριο του 1930 αποτελούνταν από τρεις Άραβες, συμπεριλαμβανομένου του Nadjati Sidqi, ο οποίος ήταν γραμματέας του κόμματος για σύντομο χρονικό διάστημα, και δύο Εβραίους. Τον Οκτώβριο του 1933 ξέσπασε μια νέα αραβική εξέγερση, εν μέρει με αντιιμπεριαλιστικά και όχι πλέον αμιγώς αντιεβραϊκά συνθήματα, αλλά γρήγορα καταπνίγηκε και πάλι από τις δυνάμεις της εντολής[20].

Οι Βρετανοί υποδέχθηκαν πλέον τον αραβικό εθνικισμό σε βαθμό που σταδιακά εγκατέλειψαν την πολιτική τους υπέρ του σιωνισμού. Αυτό συνέβη σε μια εποχή που οι διώξεις των Εβραίων από το χιτλερικό καθεστώς είχαν ήδη αρχίσει και γίνονταν όλο και πιο εκτεταμένες. Υπό τον νέο του γραμματέα Ραντβάν αλ-Χιλού (γνωστό ως Μούσα), το κόμμα ζήτησε την υποστήριξη του αραβικού εθνικού κινήματος. Στο έβδομο παγκόσμιο συνέδριο της Κομιντέρν το 1935, ο Παλαιστίνιος αντιπρόσωπος δήλωσε ότι οι Εβραίοι εργάτες θα πρέπει “να πειστούν ότι τα εθνικά και ταξικά τους συμφέροντα συνδέονται με τη νικηφόρα έκβαση του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος των αραβικών μαζών”[21].

Με αυτή την έννοια, η ηγεσία του κόμματος υποστήριξε τη νέα αραβική εξέγερση που ξέσπασε τον Απρίλιο του 1936. Στη μεγαλύτερη μέχρι τότε εξέγερση, ο Μουφτής και οι οπαδοί του κατάφεραν να κινητοποιήσουν ένα σημαντικό τμήμα των Αράβων στον αγώνα κατά των “Εβραίων απίστων”. Η βρετανική αποικιοκρατική δύναμη εθεωρείτο μόνο ως δευτερεύων αντίπαλος, με τον οποίο φαινόταν δυνατή η συνεννόηση. Το κόμμα Istiqlal (Ανεξαρτησία), το οποίο είχε πολύ ισχυρότερο αντιαποικιακό προσανατολισμό, έχασε την πρωτοβουλία. Αρχικά, οι υπολογισμοί των υποστηρικτών του Μουφτή αποδείχθηκαν αβάσιμοι, καθώς η Μεγάλη Βρετανία παρουσίασε τώρα για πρώτη φορά σχέδιο διαίρεσης της χώρας, αν και παραχώρησε μόνο μια στενή ακτογραμμή ως προτεινόμενη περιοχή για εβραϊκή εγκατάσταση. Τον Μάιο του 1939, μετά από συνεχή αραβική αντίσταση, οι Βρετανοί απέσυραν αυτό το σχέδιο διαίρεσης και έκλεισαν σχεδόν εντελώς την Παλαιστίνη για τους Εβραίους μετανάστες. Η Κομιντέρν υπέθεσε αρχικά ότι τα αντιαποικιακά στοιχεία κυριαρχούσαν στην αραβική εξέγερση, η οποία διήρκεσε μέχρι το 1939, και έδωσε εντολή στο κόμμα να την υποστηρίξει.

Ωστόσο, αυτό συνάντησε την αντίσταση ορισμένων κομμουνιστών. Από τη μια πλευρά, τόνιζαν ότι οι διώξεις των Εβραίων στη Γερμανία είχαν δημιουργήσει μια νέα κατάσταση για τους Εβραίους, των οποίων η μετανάστευση στην Παλαιστίνη έπρεπε τώρα να υποστηριχθεί. Από την άλλη πλευρά, επεσήμαναν ότι η αραβική εθνική ηγεσία, η οποία συνδέονταν όλο και περισσότερο με τον Μουσολίνι και τον Χίτλερ, δεν μπορούσε να είναι εταίρος για τους κομμουνιστές. Στις αρχές του 1937, η ηγεσία του ΚΚ αποφάσισε να σχηματίσει ένα εβραϊκό τμήμα εντός του ΚΚ. Αν και δεν προσχώρησαν όλα τα εβραϊκά μέλη του κόμματος, έγινε φανερό ότι οι κοινές δράσεις Αράβων και Εβραίων κομμουνιστών υπό τις ιδιαίτερες συνθήκες της Παλαιστίνης γίνονταν όλο και πιο αδύνατες. Από το 1938, και ιδιαίτερα μετά το Πογκρόμ του Νοεμβρίου στη Γερμανία, η στάση της Κομιντέρν απέναντι στην αραβική ηγεσία είχε γίνει πιο επικριτική. Παρ’ όλα αυτά, το Κομμουνιστικό Κόμμα διέλυσε το εβραϊκό τμήμα του στα τέλη του 1939.

Το ΚΚ βρισκόταν στα πρόθυρα της διάλυσης, όταν η Κομιντέρν πίεσε για την υποστήριξη της νέας γραμμής της στο πλαίσιο του Συμφώνου Χίτλερ-Στάλιν. Ορισμένοι Εβραίοι κομμουνιστές σχημάτισαν μια πλατφόρμα τον Αύγουστο του 1940 που αμφισβήτησε την εξουσία της ηγεσίας του κόμματος[22]. με την έναρξη του πολέμου, οι σχέσεις με την Κομιντέρν είχαν διακοπεί. Η τροτσκιστική Επαναστατική Κομμουνιστική Ένωση (Berit ha-Kommunistim ha-Mahapchanim), που σχηματίστηκε σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τις δίκες της Μόσχας του 1936-38, κέρδισε μέλη, αν και η εισροή ήταν μέτρια[23].

Σχεδόν ταυτόχρονα με τη διάλυση της Κομιντέρν τον Μάιο του 1943, το Κομμουνιστικό Κόμμα Παλαιστίνης διασπάστηκε κατά μήκος εθνικών γραμμών. Μετά την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ το 1948, οι Εβραίοι κομμουνιστές του κόμματος ενώθηκαν με ένα τμήμα των Αράβων κομμουνιστών, σχηματίζοντας το Κομμουνιστικό Κόμμα του Ισραήλ. Τα αραβικά μέλη που δεν έκαναν αυτό το βήμα σχημάτισαν το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ιορδανίας. Παρ’ όλα τα προβλήματα, ωστόσο, το γεγονός παραμένει ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα Παλαιστίνης ήταν η μόνη μεσοπολεμική οργάνωση στη χώρα στην οποία Εβραίοι και Άραβες συνεργάστηκαν πολιτικά.

* Ο καθηγητής Mario Kessler, γεννημένος το 1955 στην Ιένα, εργάζεται στο Leibniz-Zentrum für Zeithistorische Forschung Potsdam (ZZF). Διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Potsdam και έχει υπάρξει επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Yeshiva της Νέας Υόρκης και σε άλλα πανεπιστήμια. Ο Κέσλερ είναι μέλος της ιστορικής επιτροπής του Die Linke.

Σημειώσεις

[1] Για την ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος Παλαιστίνης (οι λεπτομέρειες του οποίου δεν θα αναφέρονται κάθε φορά στα όσα ακολουθούν) βλέπε Jacob Hen-Tov, Communism and Zionism in Palestine: The Comintern and the Political Unrest in the 1920’s, Cambridge (Massachusetts): Schenkman, 1974- Mario Offenberg, Kommunismus in Palästina: Nation und Klasse in der antikolonialen Revolution, Meisenheim: Hain, 1974- Alain Greilsammer, Les communistes israeliens, Paris: FNSP, 1978- Musa Budeiri, The Palestine Communist Party, 1919-1948: London: Ithaca Press, 1979- Suliman Bashear, Communism in the Arab East, 1918-1928, London: Ithaca Press, 1980- Alexander Flores, Nationalismus und Sozialismus im arabischen Osten: Partei und arabische Nationalbewegung in Palästina 1919-1948, Münster: Mario Kessler, Die Kommunistische Internationale und der arabische Osten (1919-1929), διατριβή, Λειψία 1982- Sondra Miller Rubenstein, The Communist Movement in Palestine and Israel, 1919-1984, Λονδίνο/Boulder (Colorado): Westview Press, 1986- Tamar Gozanski και Angelika Timm (επιμ.), Bead ha-neged!: ha-miflagah ha-kkomunisttit ha-Yisreelit 1919-2009 [Ενάντια στο ρεύμα! Το Κομμουνιστικό Κόμμα του Ισραήλ, 1919-2009], Τελ Αβίβ: Rosa-Luxemburg-Stiftung, 2009. Η σημαντικότερη συλλογή πρωτογενών πηγών είναι διαθέσιμη μόνο στα εβραϊκά: Le’on Zehavi (επιμ.), Lehud o be-yahad. Yehudim ve ‘Aravim be-Falestinah, al pi mismakhe ha-Komintern, 1919-1943 [Ξεχωριστά ή μαζί: Εβραίοι και Άραβες στην Παλαιστίνη σύμφωνα με τα έγγραφα της Κομιντέρν, 1919-1943], Ιερουσαλήμ: Keter, 2005.

[2] For a time they called themselves the Jewish Socialist Workers (MPSI, Mifleget Poalim Sizialistiim Ivriim).

[3] On this see the author’s ‘Die Komintern und die Poale Zion 1919-1922: Eine gescheiterte Synthese von Kommunismus und Zionismus’, Arbeit–Bewegung–Geschichte, vol. 16 (2017), no. 2, pp. 15–30.

[4] The pretext was purported communist agitation at the May Day celebrations of 1921, following which there were limited Arab attacks on Jewish demonstrators. Not until after the German attack on the Soviet Union would it be possible for communists to again work legally in Palestine.

[5] Internationale Pressekorrespondenz (Inprekorr), no. 136, 22 August 1923, pp. 1187–1188.

[6] Lebanese Communists insisted on an organization of their own, independent of the Palestinian CP. See Jacques Couland, Le mouvement syndical au Liban 1919-1946, Paris: Editions sociales 1970, pp. 101–103.

[7][7] Thus Joseph Berger speaking to the Israeli daily, Yedioth Aharonoth on 15 March 1965, quoted in Budeiri, Palestine Communist Party, p. 9.

[8][8] Ran Greenstein, ‘Class, Nation, and Political Organization: The Anti-Zionist Left in Israel/Palestine’, International Labor and Working-Class History, no. 75 (2009), p. 88.

[9] Resolution of the ECCI on the report of the Palestinian Communist Party of 26 June 1926, in: Zehavi (ed.): Lehud o be-yahad, pp. 83f. (translated into English by Eleanor Yadin).

[10]The Wailing Wall, a part of the earlier Second Temple of Jerusalem, is a site of Jewish ritual that also forms part of the wall surrounding the Muslim Al-Aqsa-Mosque.

[11] On the violence of August 1929 see, inter alia, Yehoshua Porath, The Palestinian-Arab National Movement, 1918-1929, London: Frank Cass 1974; Hen-Tov, Communism, pp. 119–129; Mario Kessler, ‘Die Augustereignisse 1929, die Komintern und die KP Palästinas’, in: asien-afrika-lateinamerika, vol. 19 (1991), no. 3, pp. 517–529.

[12] Joseph Berger, ‘La rupture avec les communistes’, Les nouveaux cahiers, no. 13–14 (1968), p. 37. See also B. Smeral, [Bohumír Šmeral], ‘Mehr Aufmerksamkeit den Ereignissen in Palästina und in den arabischen Ländern!’, in: Inprekorr, no. 103, 5 November 1929, pp. 2439f.

[13] See Budeiri, Palestine Communist Party, p. 61, who refers to a pamphlet in Hebrew with the title ‘Do not change the Wailing Wall to a wall of hatred between you’.

[14] J. B. [Joseph Berger], ‘Das Blutbad im “Heiligen Land”’, Inprekorr, no. 86, 6 September 1929, pp. 2092f.

[15] ‘Der Aufstand in Palästina’, ibid., no. 90, 20 September 1929, pp. 2167–2169, and no. 91, 24 September 1929, pp. 2185–2187.

[16] Resolution of the Politburo of the ECCI on the Revolt in Arabistan. Adopted at the meeting of 16 Oktober 1929, in: ibid., no. 11, 31 January 1930, p. 258.

[17] J. B. [Josef Berger], ‘The Class Character of the Palestine Rising, Part One’, Labour Monthly, vol. 12 (1930), no. 3, p. 159, quoted in: Paul Kelemen, ‘British Communists and the Palestine Conflict, 1929-1948’, Holy Land Studies: a Multi-Disciplinary Journal, vol. 5 (2006), no. 2, p. 135.

[18] Report of the Consulate in Jerusalem to the Bundeskanzleramt, Vienna, 11 December 1929, Österreichisches Haus-, Hof- und Staatsarchiv, Vienna, Neues Politisches Archiv, NPA 630, folio 279.

[19] Of the first Central Committee of the PKP only Joseph Berger survived the Stalinist terror. See Shipwreck of a Generation: The Memoirs of Joseph Berger, London: Harvill Press, 1971. Averbach, Lestshinsky, and Kuperman were murdered or died in camps.

[20] On the Arab revolts of 1933 and 1936–39, see Yehoshua Porath, The Palestinian-Arab National Movement. From Riots to Rebellion, 1929-1939, London: Frank Cass 1977.

[21] Speech by Hadjar (pseudonym of Muhammed Ashkar) on the report of comrade Dimitrov, in: Rundschau über Politik, Wirtschaft und Arbeiterbewegung, 6 November 1935, p. 2510.

[22]They called themselves Ha-Emeth (The Truth).

[23] Among them were Ygael Glickstein (who later in England called himself Tony Cliff), Gabriel Baer (later a well-known Israeli orientalist) and Jakob Moneta (later active in Germany as a unionist).