Ένα μικρό αφιέρωμα στον Βλάντιμιρ Μαγιακόφσκι

Του BC

Ο Βλαντίμιρ Βλαντίμιροβιτς Μαγιακόφσκι είναι αναμφισβήτητα ένας από τους κορυφαίους διανοητές και λογοτέχνες τα πρώτα χρόνια της σοβιετικής επανάστασης, όπως επίσης ένας από τους κατεξοχήν εκπροσώπους του ρώσικου φουτουρισμού. Η αλήθεια είναι ότι στην Ελλάδα το όνομα του μαγιακόφισκι έχει συνδεθεί με το παραδοσιακό κομμουνιστικό κίνημα και με την σταλινική περίοδο, κάτι που για πολλούς/ες είναι κάτι το αρνητικό. Παρόλα αυτά η αξία του ως ποιητή και λογοτέχνη παραμένει κατά την γνώμη μου, ανεκτίμητη. Ποιος ήταν όμως ο Βλαντίμιρ Βλαντίμιροβιτς Μαγιακόφσκι; 

Ο Μαγιακόφσκι γεννήθηκε στο Μπαγκντάτι της Γεωργίας το 1893. Ο πατέρας του εργαζόταν ως δασοφύλακας και είχε καταγωγή από Ουκρανούς Κοζάκους. Η μητέρα του είχε επίσης ουκρανική καταγωγή. Η εμπλοκή του Μαγιακόφσκι με το σοσιαλιστικό και κομμουνιστικό κίνημα ξεκινάει από πολύ νωρίς. Σε ηλικία 14 ετών πήρε μέρος σε διαδηλώσεις με τους σοσιαλιστές στην πόλη Κουταΐσι, όπου παρακολούθησε μαθήματα στο τοπικό γυμνάσιο. Μετά τον ξαφνικό και πρώιμο θάνατο του πατέρα του το 1906, η οικογένειά του — ο ίδιος, η μητέρα του, και οι δύο αδελφές του — μετακόμισε στη Μόσχα, όπου συνέχισε τις μαθητικές του σπουδές. Στην Μόσχα ο Μαγιακόφσκι ανέπτυξε τις γνώσεις του πάνω στην μαρξιστική λογοτεχνία και πήρε μέρος στις δραστηριότητες του Σοσιαλιστικού δημοκρατικού κόμματος των Εργαζομένων, ένα μάλλον μετριοπαθές μαρξίζον κόμμα που ιδρύθηκε στο Μινσκ στα τέλη του 19ου αιώνα. Αργότερα ο Μαγιακόφσκι έγινε μέλος των Μπολσεβίκων. Το 1908 αναγκάστηκε να σταματήσει το σχολείο λόγω έλλειψης χρημάτων και λίγο αργότερα φυλακίστηκε για την πολιτική και επαναστατική του δράση ενάντια στην βαρβαρότητα του τσαρικού καθεστώτος. Στην φυλακή και συγκεκριμένα στην απομόνωση ήταν που ξεκίνησε να γράφει και ποίηση, δυστυχώς όμως όλα κατασχέθηκαν από τις αρχές μετά την αποφυλάκιση του. Το 1911 κατάφερε να μπει στην σχολή καλών τεχνών της Μόσχας όπου έγινε και η πρώτη του επαφή με τον φουτουρισμό. Έγινε ο κύριος εκπρόσωπος τύπου για την ομάδα Γκιλέας και στενός φίλος του ζωγράφου Νταβίντ Μπουρλιούκ, τον οποίο έβλεπε ως μέντορά του.

Εικόνα από το έργο του Как делать стихи (“Πώς να κάνεις στίχους”).πηγή wikipedia

Το 1915 δημοσιεύει το πρώτο μεγάλο του ποίημα με τίτλο: «Σύννεφο με παντελόνια», από το οποίο πήρε και το όνομά του το γνωστό ελληνικό μουσικό σχήμα «Σύννεφα με παντελόνια». Το καλοκαίρι του ιδίου χρόνου γνωρίζει και ερωτεύεται τη Λιλλή Μπρικ, γυναίκα του εκδότη του Οσιπ Μπρικ. Τις αφιερώνει το επόμενο σπουδαίο ποίημά του «Σπονδυλωτό Φλάουτο» (1916). Και τα δύο αυτά έργα του καταγράφουν έναν έρωτα χωρίς ανταπόκριση κι εκφράζουν τη διάσταση του ποιητή με τον κόσμο που ζούσε.

Με την έκρηξη της Οκτωβριανής Επανάστασης, ο Μαγιακόφσκι υπηρέτησε πολυποίκιλα με την πέννα του το νέο καθεστώς. Έγραφε στρατευμένα ποιήματα («Ωδή στην Επανάσταση», «Αριστερή Πορεία»), άρθρα, βιβλία για μικρά παιδιά και ζωγράφιζε αφίσες και σκίτσα, τα οποία συνόδευε με στίχους και συνθήματα, ενώ παράλληλα περιόδευε τη χώρα, κάνοντας διαλέξεις και απαγγελίες. Το 1924 έγραψε μία ελεγεία από 3.000 στίχους για τον θάνατο του Λένιν.

Μετά το 1925 ξεκίνησε την περιοδεία του στην Ευρώπη και την Αμερική όπου μετά την επίσκεψη του εκεί έγραψε και το βιβλίο «πως ανακάλυψα την αμερική». Στα τρία τελευταία χρόνια της ζωής του εξέδωσε δύο θεατρικά έργα («Κοριός» και «Λουτρό»), με κριτική διάθεση απέναντι στη σοβιετική γραφειοκρατία που είχε πλέον αναδυθεί για τα καλά. Η αποτυχία της παράστασης του «Λουτρού» στο Λένινγκραντ το 1930, οι ερωτικές του απογοητεύσεις, οι διαδοχικές παρεξηγήσεις και συγκρούσεις με τον Ρωσικό Σύνδεσμο Προλεταρίων Συγγραφέων, οδήγησαν τον Μαγιακόφσκι στην απελπισία. Απογοητευμένος και από τη σοβιετική πραγματικότητα, μετά την άρνηση των αρχών να του δώσουν άδεια να ταξιδέψει στο εξωτερικό, έβαλε τέλος στη ζωή του στις 14 Απριλίου του 1930. Στο γράμμα που άφησε λίγο πριν την αυτοκτονία του γράφει:

Σε όλους.
Μην κατηγορήσετε κανέναν για το θάνατο μου και παρακαλώ να λείψουν τα κουτσομπολιά. Ο Μακαρίτης τα απεχθανόταν φοβερά.
Μαμά, αδελφές, και σύντροφοι, σχωρέστε με – αυτός δεν είναι τρόπος (δεν τον συμβουλεύω σε κανένα), μα εγώ δεν έχω διέξοδο. Λιλλή αγάπα με.
Συντρόφισσα κυβέρνηση, η οικογένειά μου είναι η Λιλλή Μπρικ, η μαμά, οι αδελφές και η Βερόνικα Βιτόλνταβνα Πολόνσκαγια. Αν τους εξασφαλίσεις μια ανεκτή ζωή, σ’ ευχαριστώ. Τα αρχινισμένα ποιήματα δώστε τα στους Μπρικ, αυτοί θα τα καθαρογράψουν.
Όπως λένε “Το επεισόδιο έληξε”.
Η βάρκα του έρωτα συντρίφτηκε πάνω στην καθημερινότητα. Έχω ξοφλήσει τους λογαριασμούς μου με τη ζωή. Προς τι, λοιπόν, η απαρίθμηση των αμοιβαίων πόνων, των συμφορών και των προσβολών;
Να ‘στε ευτυχισμένοι.

Η σύντροφος του Λίλλη Μπρικ θα ζητήσει με γράμμα της από τον Στάλιν να αποκαταστήσει το όνομα του Μαγιακόφσκι. ο οποίος είχε δεχτεί ποικίλες επιθέσεις και

πηγή wikipedia: Ο Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι και η Λίλια Μπρικ

από τον σοβιετικό τύπο της εποχής. Ο Στάλιν θα ανταποκριθεί λέγοντας ότι ο Μαγιακόφσκι υπήρξε ο πιο ταλαντούχος ποιητής της σοβιετικής εποχής. Αυτό ήταν αρκετό για να ξεκινήσει και η παραφιλολογία γύρω από το όνομα του, με πολλούς κυρίως αντικομμουνιστές ιστορικούς (και μη) να τον χαρακτηρίσουν εκπρόσωπο του ολοκληρωτισμού κοκ, κατά το γνωστό τροπάριο σχετικοποίησης της Σοβιετικής Ένωσης με άλλα καθεστώτα, κυρίως φασιστικά. Το λογοτεχνικό έργο του Μαγιακόφσκι θα εμπνεύσει όμως πάρα πολλούς μεγάλους ποιητές ανά τον κόσμο, μεταξύ αυτών και ο κλασικός ποιητής του ΚΚΕ, Γιάννης Ρίτσος.

Όποια και να είναι η άποψη κάποιας/ου για τον Μαγιακόφσκι και τις πολιτικές του οπτικές δεν θα πρέπει να παραβλέψει σε ποια εποχή αυτός πολιτικοποιήθηκε αλλά και πότε έγραψε λογοτεχνία και ποίηση. Την εποχή δηλαδή που οι ελπίδες και η επιθυμία για την εξάπλωση της κομμουνιστικής επανάστασης στην Ευρώπη και τον δυτικό κόσμο γενικότερα, δεν είχαν ακόμα σβήσει. Καλό όμως είναι να δούμε και με κριτικό πνεύμα τα κείμενα του, αλλά και τη μηχανή προπαγάνδας που στήθηκε στο πρώτο «εργατικό» κράτος, την λεγόμενη Αγκιτπρόπ που αν και εξυπηρέτησε τις ανάγκες του κόμματος στην ΕΣΣΔ είναι άξια συζήτησης ιδίως λόγω των τεχνικών της. Δεν θα πρέπει όμως να παραβλέψουμε την συζήτηση για την στρατευμένη τέχνη, ακόμα ίσως και τον αντισημιτικό συμβολισμό (κάτι που θα επανέρθουμε με νέο μας άρθρο) πολλών πχ αφισών και πλακάτ που κοσμούσαν τις σοβιετικές πόλεις μετά την επανάσταση.  Τελειώνοντας αυτήν την μικρή παρουσίαση του Μαγιακόφσκι θα θέλαμε να παραθέσουμε και ένα μικρό σχετικό αφιέρωμα από τον Γιώργο Κοροπούλη και την εκπομπή του στο Τρίτο πρόγραμμα “στοιχεία από την αγορά χαλκού”. Στο τέλος του άρθρου μπορείτε να βρείτε και παραπομπές για περαιτέρω διάβασμα σχετικά με τον Μαγιακόφσκι.

Παραπομπές για παραπέρα μελέτη:

Έλλη Παππά, Μακιαβέλι ή Μαρξ, εκδ. Άγρα, Αθήνα 2005, σελ. 275-296  https://www.marxists.org/ellinika/archive/pappa/works/2005/magiakofski.html

Βιβλιογραφία του Μαγιακόφσκι http://www.biblionet.gr/author/11626/%CE%92%CE%BB%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BC%CE%AF%CF%81_%CE%9C%CE%B1%CE%B3%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CF%8C%CE%B2%CF%83%CE%BA%CE%B9

http://www.literature.gr/vlantimir-magiakofski-ena-sinnefo-me-pantelonia-tou-dimitri-marantidi/

Άρθρο του wikipedia https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CE%BB%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%AF%CE%BC%CE%B9%CF%81_%CE%9C%CE%B1%CE%B3%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CF%8C%CF%86%CF%83%CE%BA%CE%B9