«Χρονικά Αντισημιτισμού #08» “Το κάψιμο του Ιούδα, κομμάτι της ελληνικής λαϊκής παράδοσης”

Η πιο γνωστή και διαδεδομένη εκδήλωση λαϊκού αντισημιτισμού στην Ελλάδα, το κάψιμο του Ιούδα, είναι έθιμο της Μεγάλης Πέμπτης. Ο Γ. Μέγας παρατηρεί ότι μετά την επικράτηση του χριστιανισμού ταυτίστηκαν με το όνομα του περιπλανώμενου Ιούδα παλιότερες παραδόσεις που σχετίζονταν με τον Οιδίποδα. Σύμφωνα με τον ίδιο, η ασάφεια σχετικά με τον Ιούδα στα Ευαγγέλια οδήγησε τη λαϊκή φαντασία σε ένα πλήθος παραδόσεων, παραμυθιών, τραγουδιών, καταδέσμων, όπου το όνομα Ιούδας χρησιμοποιείται μετωνυμικά. Στους Εβραίους αποδίδονται οι ιδιότητες του Ιούδα. Και αυτές είναι φιλαργυρία, προδοσία, περιπλάνηση, θεοκτονία. Ο Εβραίος ενέχεται για φιλαργυρία και δειλία στις παραδόσεις και παροιμίες του ελληνικού λαού, και πολλά παραδείγματα έχει καταγράψει ο Νικόλαος Πολίτης. – Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου «Ο Αλλος εν διωγμώ» (Η εικόνα του Εβραίου στη λογοτεχνία -Ζητήματα Ιστορίας και μυθοπλασίας), εκδ. Θεμέλιο, 1998.

 

Αφορμή για την 8η δημοσίευση της στήλης (Χρονικά Αντισημιτισμού) στάθηκε μια αποκάλυψη της σελίδας “Ενάντια στον Αντισημιτισμό” σχετικά με ένα δελτίο ειδήσεων της κρατικής τηλεόρασης κατά την περίοδο του Πάσχα. Tο κάψιμο του Ιούδα, Ιουδαίου ή Οβριού, είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα και διαχρονικά αντισημιτικά έθιμα στην Ελλάδα.  Συνήθως γίνεται τη μεγάλη Πέμπτη ή τη μεγάλη Παρασκευή του Πάσχα, σε πάρα πολλές γωνιές του ελλαδικού χώρου. Παρ όλες τις αντιδράσεις και διαμαρτυρίες της ελληνικής εβραϊκής κοινότητας, το έθιμο αυτό, όχι μόνο δεν έχει σταματήσει αλλά αντιθέτως προβάλλεται κάθε χρόνο από σελίδες και έντυπα κάθε είδους, μεταξύ αυτών, διαφημιστικές τουριστικές ιστοσελίδες και η κρατική τηλεόραση.

Το κάψιμο του Ιουδαίου στη Χαλκίδα. Μια πόλη με μεγάλη εβραϊκή παρουσία στο παρελθόν: Η φωτογραφία με ρίγες στην πρόσοψη της, επιτρέπει την χρονολόγηση της γύρω στα 1900 – 1910

 

Στη Χαλκίδα, το έθιμο αυτό σταμάτησε ύστερα από τις συνεχείς διαμαρτυρίες της Εβραϊκής κοινότητας της πόλης στα μέσα της δεκαετίας του 30. Στις μέρες μας το έθιμο συνεχίζεται σε περιοχές της Πελοποννήσου πχ την Αρκαδία, διάφορα χωριά της Μακεδονίας, της Θράκης και τα νησιά των Κυκλάδων όπως π.χ η Σαντορίνη [2].

Το έθιμο του «Οβριού», μαζί με την συκοφαντία του αίματος [3] έγιναν η αφορμή για πογκρόμ και επιθέσεις ενάντια στις Εβραϊκές κοινότητες στην Ελλάδα όπως στην Ζάκυνθο και την Κέρκυρα το 1891. Το έθιμο του Οβριού συνοδευόταν από επιθέσεις με πυροβολισμούς σε σπίτια Εβραίων, οι οποίοι τις ημέρες του ορθόδοξου Πάσχα κρύβονταν στην κυριολεξία στα σπίτια τους.

Στην Ελληνική παράδοση ο «Εβραίος» είναι μια κατασκευή του αντι-ιουδαϊσμού που σχετίζεται με την θρησκευτική διαφορά και την κατηγορία της θεοκτονίας. Σε διάφορες μορφές ελληνικής παραδοσιακής λαϊκής τέχνης συναντούμε τις στερεοτυπικές ιδιότητες του Εβραίου που ήταν διαδεδομένες από εποχής του Μεσαίωνα. Οι Εβραίοι είναι ακάθαρτοι, φονιάδες παιδιών, λεπροί κλπ. Ο «Εβραίος» όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη εκείνης της εποχής, έτσι και στην Ελλάδα αποτέλεσε τον διαχρονικό «Άλλο», τον άξονα του κακού, τον θεοκτόνο. Μια ιστορική καταγραφή και αρχειοποίηση του νεοελληνικού αντισημιτισμού μέσα από τις στερεοτυπικές αφηγήσεις στα έθιμα, της παραδόσεις αλλά και την ελληνική λογοτεχνία μπορεί να βοηθήσει σε μια καλύτερη καταγραφή της ελληνικής ιδεολογίας και των βασικών της ιστορικών χαρακτηριστικών, ενός αυτών και ο αντισημιτισμός

1 Σχετικό ρεπορτάζ για το έθιμο αυτό στην κρατική τηλεόραση δείτε εδώ: http://webtv.ert.gr/katigories/eidiseis/16apr2017-2100-deltio-idiseon/ στο 37′ 23”

2. Για το έθιμο που συνεχίζεται στην Σαντορίνη http://www.e-kyklades.gr/tourism/santorini_events?lang=el

3. Για την συκοφαντία του αίματος άρθρο στην ελληνική βικιπαίδεια https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CF%85%CE%BA%CE%BF%CF%86%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%AF%CE%B1_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%B1%CE%AF%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%82_(%CE%A1%CF%8C%CE%B4%CE%BF%CF%82_1840)