Το “στρατόπεδο-γκέτο” Theresienstadt

Το “στρατόπεδο-γκέτο” Theresienstadt υπήρξε για τριάμισι χρόνια, από τις 24 Νοεμβρίου 1941 έως τις 9 Μαΐου 1945. Κατά τη διάρκεια της ύπαρξής του, το Theresienstadt εξυπηρετούσε τρεις σκοπούς:

Το Theresienstadt χρησίμευσε ως στρατόπεδο διέλευσης για τους Τσέχους Εβραίους που οι Γερμανοί απέλασαν σε κέντρα δολοφονίας, στρατόπεδα συγκέντρωσης και στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας στην κατεχόμενη από τους Γερμανούς Πολωνία, τη Λευκορωσία και τις χώρες της Βαλτικής.

Ήταν ένα στρατόπεδο εργασίας – γκέτο. Τα Ες Ες απέλασαν και στη συνέχεια φυλάκισαν εκεί ορισμένες κατηγορίες Γερμανών, Αυστριακών και Τσέχων Εβραίων, με βάση την ηλικία τους, την αναπηρία τους ως αποτέλεσμα προηγούμενης στρατιωτικής θητείας ή την εγχώρια διασημότητα στις τέχνες και σε άλλα πολιτιστικά δρώμενα. Για να συγκαλύψει τη φυσική εξόντωση των Εβραίων που απελάθηκαν από το ευρύτερο γερμανικό Ράιχ, το ναζιστικό καθεστώς χρησιμοποίησε τη γενική μυθοπλασία, κυρίως στο εσωτερικό της Γερμανίας, ότι οι απελαθέντες Εβραίοι θα χρησιμοποιούνταν σε παραγωγική εργασία στην Ανατολή. Καθώς φαινόταν απίθανο ότι ηλικιωμένοι Εβραίοι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για καταναγκαστική εργασία, οι Ναζί χρησιμοποίησαν το Theresienstadt για να αποκρύψουν τη φύση των απελάσεων.

Το Theresienstadt χρησίμευσε ως κρατητήριο για τους Εβραίους που ανήκαν στις προαναφερθείσες ομάδες. Αναμενόταν ότι οι κακές συνθήκες που επικρατούσαν εκεί θα επιτάχυναν το θάνατο πολλών απελαθέντων, μέχρι τα Ες Ες και η αστυνομία να μπορέσουν να απελάσουν τους επιζώντες σε κέντρα δολοφονίας στην Ανατολή.

Κατοικίες στο γκέτο Theresienstadt. Τσεχοσλοβακία, μεταξύ 1941 και 1945.
πηγή: Ινστιτούτο Εβραϊκών Ερευνών YIVO, Νέα Υόρκη

Το Theresienstadt λειτουργούσε ως “οικισμός”, στρατόπεδο συνελεύσεων και στρατόπεδο συγκέντρωσης. Είχε αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά τόσο των γκέτο όσο και των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Ως προς τη λειτουργία του ως εργαλείο εξαπάτησης, το Theresienstadt ήταν μοναδικό.

Ναζιστική εξαπάτηση

Μια σκηνή που σκηνοθέτησαν οι Ναζί για μια επιθεώρηση του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού στο γκέτο Theresienstadt. Τσεχοσλοβακία, 23 Ιουνίου 1944.
Comite International de la Croix Rouge

Το Theresienstadt εξυπηρετούσε μια σημαντική προπαγανδιστική λειτουργία για τους Γερμανούς. Ο δημοσίως δηλωμένος σκοπός για την απέλαση των Εβραίων από τη Γερμανία ήταν η “επανεγκατάστασή τους, όπου θα υποχρεώνονταν να εκτελούν καταναγκαστική εργασία. Καθώς φαινόταν απίθανο ότι ηλικιωμένοι Εβραίοι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για καταναγκαστική εργασία, οι Ναζί χρησιμοποίησαν το γκέτο Theresienstadt για να αποκρύψουν τη φύση των απελάσεων. Στη ναζιστική προπαγάνδα, το Theresienstadt περιγράφηκε κυνικά ως μια “λουτρόπολη” όπου οι ηλικιωμένοι Γερμανοί Εβραίοι μπορούσαν να “αποσυρθούν” με ασφάλεια. Οι απελάσεις στο Theresienstadt ήταν, ωστόσο, μέρος της ναζιστικής στρατηγικής εξαπάτησης. Το γκέτο ήταν στην πραγματικότητα ένα κέντρο συλλογής για τις απελάσεις σε γκέτο και κέντρα δολοφονίας στην κατεχόμενη από τους Ναζί Ανατολική Ευρώπη.

Υποκύπτοντας στις πιέσεις που ασκήθηκαν μετά την εκτόπιση των Δανών Εβραίων στο Theresienstadt, οι Γερμανοί επέτρεψαν στον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό να το επισκεφθεί τον Ιούνιο του 1944. Όλα ήταν μια περίτεχνη φάρσα. Οι Γερμανοί εντατικοποίησαν τις απελάσεις από το γκέτο λίγο πριν από την επίσκεψη και το ίδιο το γκέτο “καλλωπίστηκε”. Φυτεύτηκαν κήποι, τα σπίτια βάφτηκαν και οι στρατώνες ανακαινίστηκαν. Οι Ναζί διοργάνωσαν κοινωνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις για τους αξιωματούχους που επισκέπτονταν το γκέτο. Μόλις τελείωσε η επίσκεψη, οι Γερμανοί συνέχισαν τις απελάσεις από το Theresienstadt, οι οποίες δεν τελείωσαν μέχρι τον Οκτώβριο του 1944.

Εκτοπίσεις από το Theresienstadt

Από το 1942, οι αρχές των SS εκτόπισαν Εβραίους από το Theresienstadt σε άλλα γκέτο, στρατόπεδα συγκέντρωσης και κέντρα δολοφονίας στην κατεχόμενη από τους Ναζί Ανατολική Ευρώπη. Οι γερμανικές αρχές είτε δολοφονούσαν τους Εβραίους κατά την άφιξή τους στα γκέτο της Ρίγας, της Βαρσοβίας, του Λοτζ, του Μινσκ και του Μπιαλιστόκ, είτε τους απέλασαν περαιτέρω σε κέντρα δολοφονίας. Οι μεταφορές έφυγαν επίσης από το Theresienstadt απευθείας για τα στρατόπεδα εξόντωσης του Άουσβιτς, του Μάιντανεκ και της Τρεμπλίνκα. Στο ίδιο το γκέτο, δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι πέθαναν, κυρίως από ασθένειες ή πείνα. Το 1942, ο ρυθμός θανάτου μέσα στο γκέτο ήταν τόσο υψηλός που οι Γερμανοί έχτισαν -στα νότια του γκέτο- ένα κρεματόριο ικανό να διαχειρίζεται σχεδόν 200 πτώματα την ημέρα.

Από τους περίπου 140.000 Εβραίους που μεταφέρθηκαν στο Theresienstadt, σχεδόν 90.000 απελάθηκαν σε σημεία ανατολικότερα με σχεδόν βέβαιο θάνατο. Περίπου 33.000 πέθαναν στο ίδιο το Theresienstadt.

Πολιτιστική ζωή στο Theresienstadt

Πίνακας του 1943 με τον ποταμό Μολδάβα στην Πράγα, ο οποίος δημιουργήθηκε από φωτογραφία του Bedrich Fritta όταν ήταν φυλακισμένος στο Theresienstadt. Ο Fritta (1909-1945) ήταν Τσέχος Εβραίος καλλιτέχνης που δημιούργησε σχέδια και πίνακες που απεικόνιζαν τις συνθήκες στο στρατόπεδο-γκέτο Theresienstadt. Ο Fritta εκτοπίστηκε στο Άουσβιτς τον Οκτώβριο του 1944. Πέθανε εκεί μια εβδομάδα μετά την άφιξή του.
Μουσείο Μνήμης Ολοκαυτώματος των ΗΠΑ, ευγενική προσφορά του Edgar και της Hana Krasa

Παρά τις τρομερές συνθήκες διαβίωσης και τη συνεχή απειλή της απέλασης, το Theresienstadt είχε μια ιδιαίτερα ανεπτυγμένη πολιτιστική ζωή. Εξαιρετικοί Εβραίοι καλλιτέχνες, κυρίως από την Τσεχοσλοβακία, την Αυστρία και τη Γερμανία, δημιούργησαν σχέδια και πίνακες, μερικοί από τους οποίους απεικόνιζαν κρυφά τη σκληρή πραγματικότητα του γκέτο. Συγγραφείς, καθηγητές, μουσικοί και ηθοποιοί έδιναν διαλέξεις, συναυλίες και θεατρικές παραστάσεις. Το γκέτο διατηρούσε δανειστική βιβλιοθήκη 60.000 τόμων.

Δεκαπέντε χιλιάδες παιδιά πέρασαν από το Theresienstadt. Παρόλο που τους το απαγόρευαν, παρακολουθούσαν το σχολείο. Ζωγράφιζαν πίνακες, έγραφαν ποίηση και προσπαθούσαν με άλλους τρόπους να διατηρήσουν ένα ίχνος κανονικότητας. Περίπου το 90 τοις εκατό αυτών των παιδιών έχασαν τη ζωή τους στα κέντρα δολοφονίας.

Οι συνθήκες στο στρατόπεδο ήταν σκληρές. Οι πατάτες ήταν τόσο πολύτιμες όσο τα διαμάντια. Πεινούσα, φοβόμουν και ήμουν άρρωστη τις περισσότερες φορές. Για τα όγδοα γενέθλιά μου, οι γονείς μου μού έδωσαν ένα μικροσκοπικό κέικ πατάτας με λίγη ζάχαρη- για τα ένατα γενέθλιά μου, μια στολή ραμμένη από κουρέλια για την κούκλα μου- και για τα δέκατα γενέθλιά μου, ένα ποίημα γραμμένο από τη μητέρα μου.

-Inge Auerbacher* 

Σημείωση

*Η Inge Auerbacher είναι Αμερικανίδα χημικός Γερμανικής καταγωγής. Επέζησε του Ολοκαυτώματος και έχει δημοσιεύσει πολλά βιβλία σχετικά με τις εμπειρίες της στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο

πηγή πληροφοριών: https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/theresienstadt