Αποσπάσματα: Τέοντορ Αντόρνο, η εκπαίδευση μετά το Άουσβιτς

«Η απαίτηση να μην επαναληφτεί το Άουσβιτς είναι η πρώτη και κύρια που τίθεται στην εκπαίδευση. Προάγεται τόσο πολύ κάθε άλλης που δεν πιστεύω ότι χρειάζεται ή ότι οφείλω να την αιτιολογήσω. Μου είναι ακατανόητο το πόσο λίγο έχει καταδεχτεί κανείς μέχρι σήμερα να ασχοληθεί μαζί της. Η αιτιολόγησή της θα είχε κάτι το τερατώδες ενόψει της τερατωδίας που συντελέστηκε. Ωστόσο, το γεγονός ότι είχε κανείς τόσο περιορισμένη συνείδηση αυτής της απαίτησης και των ερωτημάτων που εγείρει δείχνει ότι το τερατώδες δεν είχε γίνει κτήμα των ανθρώπων, κάτι που αποτελεί σύμπτωμα του ότι, όσον αφορά την κατάσταση της συνείδησης και της ασυνειδησίας των ανθρώπων, η πιθανότητα της επανάληψης εξακολουθεί να υφίσταται. Κάθε συζήτηση περί παιδαγωγικών ιδεωδών είναι μηδαμινής σημασίας και αδιάφορη σε σχέση με τη μία και μόνη απαίτηση να μην επαναληφτεί το Άουσβιτς. Η εκπαίδευση ήτανε πάντοτε στραμμένη εναντίον της βαρβαρότητας. Μιλάει κανείς για την απειλή μιας επιστροφής στην βαρβαρότητα. Όμως δεν πρόκειται για απειλή˙ αντίθετα, το Άουσβιτς ήταν αυτή η επιστροφή. Η βαρβαρότητα εξακολουθεί να υφίσταται ουσιαστικά οι συνθήκες που γέννησαν την εν λόγο παλινδρόμηση. Η κοινωνική πίεση συνεχίζει να βαραίνει, παρά το γεγονός ότι η ανάγκη έχει γίνει σήμερα αόρατη. Η πίεση αυτή οδηγεί τους ανθρώπους στο ανείπωτο, το οποίο το Άουσβιτς κορυφώθηκε σε κοσμοϊστορική κλίμακα. Μια από τις πιο βαθιές διαγνώσεις του Φρόυντ, που αγγίζουν πράγματι τα παιδία της κουλτούρας και της κοινωνιολογίας, μου φαίνεται πως είναι ότι ο πολιτισμός παράγει ο ίδιος και ενισχύει όλο και περισσότερο την εχθρότητα στον πολιτισμό.[…]Αν η βαρβαρότητα έχει την καταγωγή της στην ίδια την αρχή του πολιτισμού, τότε είναι κάπως μάταιο να εξεγείρεται κανείς εναντίον της.

Η σκέψη σχετικά με τους τρόπους τους οποίους μπορεί να αποφευχθεί η επάνοδος του Άουσβιτς γίνεται πιο σκοτεινή λόγω του ότι πρέπει να έχει κανείς συνείδηση αυτής της ματαιότητας, αν δεν θέλει να υποπέσει στην κενολογία του ιδεαλισμού.[…] Το ότι συνέβη συνιστά από μόνο του έκφραση μιας κοινωνικής τάση.»

Από: Τέοντορ Βίζενγκρουντ Αντόρνο, η εκπαίδευση μετά το Άουσβιτς, μετάφραση Γ. Σαγκριώτης, εκδ. Νήσος, Αθήνα 2017