Αφηγήσεις #19 “Μια μονοκατοικία, ένας τενεκές λάδι. “

Τα παραπάνω αποσπάσματα προέρχονται από βιβλίο-λεύκωμα του Δημήτρη Σέρβου «που λες … στον Πειραιά (ντοκουμέντα & αναμνήσεις)», αυτοέκδοση, ISBN 960-90136-0-0, σελίδες 79-81. ‘Εχω διατηρήσει αυτούσια την ορθογραφία του πρωτότυπο (+ένα τρικάκι του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στα γερμανικά που φωτογράφησα, σελ.79).

Φραγκίσκος Δ, για την μεταφορά / αντιγραφή

Όσο πλησίαζε η απελευθέρωση απ’ τη Γερμανική φασιστική κατοχή η αντίσταση «που λές στο Πειραιά»(1), μέρα με τη μέρα δυνάμωνε, αλλά κι εμείς οι ΕΠΟΝίτες όλο και ξεθαρεύαμε. Απ΄το καλοκαίρι του 1944 και μετά η «δουλιά» τα βράδυα στα συνεργεία για συνθήματα στους τοίχους, γινόταν πιό ανοιχτά! Αρχίσαμε να βγαίνουμε συνεργείο και τη μέρα με τον ήλιο!

Μόνο όταν η «τσίλια» – η περιφρούρηση – έβλεπε Γερμανό με στολή, τότε μας έδινε το σύνθημα να σταματήσουμε το γράψιμο. Ο κόσμος στον δρόμο, απ΄τα παράθυρα και τις πόρτες των σπιτιών, μας έβλεπε με αγάπη. Γιατί τα συνθήματα, που γράφαμε στους τοίχους δεν ήταν μόνο κάλεσμα για αγώνα, αλλά και μηνύματα ελπίδας και ψυχικού κουράγιου. Εκτός απ΄το σύνθημα που κυριαρχούσε «θάνατος στους φασίστες καταχτητές», ζωγραφίζαμε και ένα ρολόι που έδειχνε πάντα 12 παρά 5’. Έτσι θέλαμε να δείξουμε στον κόσμο πως η λευτερία ζυγώνει. Η ώρα 12 σήμαινε το τέλος του μαρτυρίου μας… Σήμαινε την απελευθέρωση μας απ΄τους φασίστες καταχτητές.

Βέβαια, τα καθήκοντα μας δεν περιορίζονταν στο γράψιμο συνθημάτων στους τοίχους. Η καθοδήγηση μας έδοσε εντολή να ψάχνουμε τώρα για τυχόν μαγαζιά ή αποθήκες μαυραγοριτών, που μπορεί να έκρυβαν τρόφιμα ή άλλα φαγώσιμα, που διοχετεύονταν στην μαύρη αγορά, για να τα μοιράσει το ΕΑΜ στον κόσμο.

Δεν αργήσαμε να πέσουμε «διάνα». Ήταν ο εντοπισμός μιας μεγάλης αποθήκης, με πολλά βαρέλια λάδι, στην οδό Ζωσιμάδων στο κέντρο της πόλης και όχι μακρυά απ΄τη Γερμανική «Κομμαντατούρ», που βρισκόταν στην Πλατεία Κοραή. Από ‘δω, από ΄κει, ρωτώντας με κατάλληλο τρόπο τους κοντινούς με την αποθήκη καταστηματάρχες, μάθαμε ότι αυτή άνηκε στους μεγάλους μαυραγορίτες Αδελφούς Γκόβερη. Αυτοί, με τα δικά τους καϊκια, έφεραν τα λάδια απ΄το Κρανίδι και δωροδοκόντας Γερμανούς και Ελληνες «αρμοδίους», τα ξεφόρτωναν στο Πασαλιμάνι. Από εκεί τα μετέφεραν στην αποθήκη, για να τα πουλήσουν στην μαύρη αγορά, εισπράττοντας όχι Ελληνικά χαρτονομίσματα, που τύπωναν οι Γερμανοί σε αυτοκινούμενο τυπογραφείο, αλλά χρυσές λίρες, σερβίτσια, βέρες, βάζα, φωνόγραφους κλπ. Τότε όλα αυτά τα είδη θεωρούνταν στις εμπορικές συναλλαγές σαν «σκληρό νόμισμα».

Θάταν χρήσιμο στο σημείο αυτό ν’αναφερθούν δύο λεπτομέρεις. Το λάδι ήταν και αυτό «σκληρό νόμισμα» κι αντικαθιστούσε τη χρυσή λίρα. Πολλές αγοραπωλησίες και μάλιστα ακινήτων έγιναν τότε με πληρωμή μικρής ή μεγάλης ποσότητας λαδιού.

Η τιμή της οκάς(2) του λαδιού τότε είχε φτάσει τα 400.000.000 δραχμές(3) – αν φυσικά βρισκόταν – ενώ η αξία μιας μονοκατοικίας με τρία δωμάτια στην οδό Πετιμεζά στο Λόφο του Προφήτη Ηλία, αποτιμήθηκε σε ένα τενεκέ λάδι και σε λίγες οκάδες όσπρια και αλεύρι. ….

…. Στο λόχο λοιπόν του ΕΛΑΣ του Κεντρικού Πειραιά, καταστρώθηκε το σχέδιο της κατάληψης της αποθήκης του μαυραγορίτη Γκόβερη και της διανομής του λαδιού δωρεάν στον κόσμο. Το ένοπλο τμήμα του Εφεδρικού ΕΛΑΣ, με αιφνιδιασμό θα περιόριζε μέσα στην αποθήκη τους δύο φύλακες της, όσο θα διαρκούσε η διανομή του λαδιού. Κι αυτό για να μη μπορέσουν να ειδοποιήσουν την Αστυνομία ή τους Γερμανούς, ενώ ένοπλες ομάδες του ΕΛΑΣ είχαν αποστολή να ελέγχουν ολόκληρο το οικοδομικό τετράγωνο, που βρισκόταν η αποθήκη. Οι ΕΠΟΝίτες αναλάβαμε πριν ακόμη ξημερώσει η ημέρα, που είχε οριστεί η κατάληψη και το άνοιγμα της αποθήκης, να ειδοποιήσουμε τον κόσμο να τρέξει γρήγορα να πάρει λάδι.

Έγινε πραγματικό πανηγύρι! Ο κόσμος σχημάτισε μια τεράστια ουρά κι εμείς επιφορτισμένοι με την «τήρηση της τάξης» ήμασταν ανήμποροι να καλμάρουμε την αγωνία του κόσμου, μήπως και δεν προλάβει να πάρει μισή οκά λάδι – τόσο είχε οριστεί η μερίδα δηλαδή- για να μοιραστεί όσο γινόταν και σε πιό πολλούς. ….

…Για να καταλάβει κανείς ποιά ήταν η αξία και τι σήμαινε τότε μισή οκά λάδι, χρειάζεται κάποια εξήγηση. Παλαιότερα , πριν από τον πόλεμο, ο μπακάλης ήταν ο οικονομικός εξομολόγος της γειτονιάς. Ήξερε πολλά για την κάθε οικογένεια. Ακριβώς για το λόγο αυτό η Ασφάλεια προσπαθούσε να πάρει πληροφορίες απ’ αυτόν για ορισμένους ανθρώπους, όπως πχ την οικογένεια της Λέλας Στεφοπούλου. Σε πολύ μικρή ηλικία δεν πολυκαταλάβαιαν το «ζωηρό ενδιαφέρον» των αστυνομικών.

Πολλές φορές, έβλεπα την Λέλα Στεφοπούλου να την παίρνουν απ’ το σπίτι της, στην οδό Λόντου, οι αστυνομικοί και πίσω τα δύο παιδιά της και μετά από λίγες μέρες να ξαναγυρίζει στο σπίτι.

Σαν πέρασαν τα χρόνια πήρα την εξήγηση. Ο άνδρας της, ο Κυριάκος Στεφόπουλος (ψευδώνυμο Δημήτρης Πέρρος ή Παντελής Περρέρης) δούλευε στους Ηλεκτρικούς Σιδηροδρόμους και ήταν μέλος του Γραφείου Πόλης της Κ.Ο Πειραιά του ΚΚΕ. Με το ξέσπασμα του φασιστικού πραξικοπήματος του Φράνκο, πήγε σαν εθελοντής και κατατάχθηκε στο Δημοκρατικό Στρατό, αναδείχθηκε Πολιτικός Επίτροπος του Ελληνικού Λόχου «Ρήγας Φεραίο» και σκοτώθηκε στο μέτωπο της Χαράμα στο Μπελσίτε, στην ίδια μάχη που σκοτώθηκε και ο διοικητής του λόχου Γ. Παντελιάς.

Ο μπακάλης της γειτονιάς, λοιπόν, ήξερε τα πάντα. Αυτός γνώριζε πόσες και ποιές οικογένειες ήταν μεσαίου εισοδήματος, ποιές πολύ φτωχές, καθώς και πόσες απ’ αυτές έβαζαν με ευκολία το τσουκάλι στην φωτιά. ……

…..Σαν τους μεγαλομαυραγορίτες , λοιπόν, λαδέμπορους αδελφούς Κώστα και Μιχάλη Γκόβερη και τον Γεροντάκη, που του είχε ανατεθεί απ’ τους κατακτητές η οργάνωση ειδικής υπηρεσίας για την φύλαξη των τηλεφωνικών εναέριων – έτσι ήταν τότε – γραμμών, υπήρχαν κι άλλοι στον Πειραιά, πολύ πιο ισχυροί. Οι επιχειρηματικές τους δραστηριότητες, δηλαδή η συνεργασία τους με τους κατακτητές σε βάρος του Ελληνικού λαού και των Συμμάχων. Είχαν καταγραφεί και συγκεντρωθεί σε ειδικούς φακέλους. Για να αποτελέσουν τα αποδεικτικά στοιχεία της παραπομπής τους σε δίκη σαν οικονομικών δοσιλόγων, συνεργατών του κατακτητή. ‘Ομως -κι εδώ είναι το πολύ περίεργο- οι φάκελλοι αυτοί, που ήταν ταξινομημένοι και φυλάγονταν τον 8^ο όροφο του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους , κάηκαν ολοσχερώς από «τυχαία» δήθεν φωτιά που σημειώθηκε μόνο στον 8^ο όροφο και περιορίστηκε σ’ αυτόν. Αφού αποτέφρωσε όλους τους φακέλλους!….

….Για τους οικονομικούς δοσίλογους είχαν, όπως αναφέρθηκε σχηματιστεί φάκελλοι που περιείχαν συγκεκριμένα στοιχεία, καταγγελίες και επίσημα υπηρεσιακά έγγραφα, που αποδείκνυαν την συνεργασία τους με τους κατακτητές. Ένα παράδειγμα:

Οι δραστηριότητες του Επιχειρηματικού Ομίλου Μποδοσάκη , που ήταν το μοναδικό εργοστάσιο στην Νοτιοανατολική Ευρώπη εφοδιασμού του Γερμανικού Στρατού κατοχής με πολεμικό υλικό (όπλα. Βλήματα κλπ) καταγράφονταν σε ειδκό φάκελο. Στον ίδιο φάκελο υπήρχαν επίσης και οι γραπτές συμφωνίες του Ομίλου αυτού με τους κατακτητές, για τη μεταφορά του Καλυκοποιείου / Πυριδιτιποείου απ΄την Αθήνα στη Βόρεια Γιουγκοσλαβία, που πραγματοποιήθηκε στο τέλος του 1943.

Ο μεγαλοβιομήχανος Πρόδρομος Αθανασιάδης Μποδοσάκης με την πείρα που απόκτησε απ’ τον εφοδιασμό του Τουρκικού Στρατού, επάγγελμα που άσκησε με πολύ «επιτυχία» μέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή. Έπαιξε ουσιαστικό ρόλο στις τρείς δικτατορίες, του Θ. Πάγκαλου, του Ι. Μεταξά και τελευταία του Γ. Παπαδόπουλου. Για το ρόλο του αυτό, εκτός απ ‘ τα μυθώδη κέρδη, που του εξασφάλισαν, τον γιόμισαν και με παράσημα και μεγαλόσταυρους για τις «εθνικές» υπηρεσίες…..

1. Κάθε κεφάλαιο αρχίζει ή κάπου εμβόλιμα στο κείμενο υπάρχει η φράση «που λες.. στον Πειραιά»

2. Οθωμανική μονάδα μέτρησης μάζας. 1 οκά = 1282 γραμμάρια ή 1,282 κιλά

3. Πηγή: Μάρτιν Ζέκκεντορφ, «Η Ελλάδα κάτω απ’ τον αγκυλωτό Σταυρό» στοιχεία από το κρατικό Κεντρικό Αρχείο του Πότσνταμ, αριθ φίλμ 15460, σελ 258 (πίνακας με την τιμή μίας οκάς λαδιού σε δραχμές, σε διάφορες ημερομηνίες από την έναρξη του πολέμου)

28-10-1940	24-8-1943	1-1-1944	20-4-1944	10-9-1944
50	36.000	200.000	2.800.000	400.000.000